HADİSLERİ ANLAMADA BAZI KAVRAMLAR

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

HADİSLERİ ANLAMADA BAZI KAVRAMLAR

Hamd bizlere İslam nimeti ile şereflendiren, karanlıklardan aydınlığa çıkaran, hangimizin daha iyi amel işleyeceğini belirlemek için ölümü ve hayatı yaratan Allah(cc)’a aittir.

Salat ve selam âlemlere rahmet olarak gönderilen, uyumasından, kalkmasına, konuşmasından oturuşuna kadar hayatının her yönüyle bizlere örnek ve önder olan Rasulullah(sav)’e, onun ehli beytine ve dinin nasıl yaşanacağı hususunda bizlere birer temsil olan ashabına ve tüm müminlerin üzerine olsun.

Bu yazımızda Allah(cc)’ın izni ile hadisler ve onları anlama hususundan birkaç izahata değineceğiz ama onun öncesinde hadislere neden ihtiyaç duyduğumuzu kur’an ışığında açıklama ihtiyacı duyduk.

Öncelikle bilinmelidir ki Allah(cc) Kuran’da;

 ‘Peygamber’e itaat eden, Allah’a itaat etmiş olur. Kim yüz çevirirse bilsin ki, Biz seni onlara bekçi göndermedik.’ (Nisa:80)

Malumdur ki Rasulullah(sav) kendi nefsinden konuşmaz, direk olarak Allah(cc)’ın gözetimi altındadır. Eğer bir yanlış yapacak olursa o mutlaka Allah(cc) tarafından düzeltilecektir.

Yine başka bir ayette:

 ‘Bilin ki, Allah’ın elçisi içinizdedir. Şayet birçok işte size uysaydı, sıkıntıya düşerdiniz. Fakat Allah size imanı sevdirdi ve onu sizin kalplerinizde süsledi ve size küfrü, fıskı ve isyanı çirkin gösterdi. İşte doğru yolda olanlar bunlardır.’(hucurat:7)

Ne muazzam bir ayettir ki bizlere nefsimizle baş başa kalırsak eğer sıkıntıya düşeceğimizi ancak Allah’a ve Resulüne itaat edersek sınırların çizileceğini ve sevgiyle nefretin birbirinden ayrılacağını göstermektedir. Peki, soruyorum bugün aramızda Rasulullah bedenen yok peki bizler ne yapacağız? Allah muhafaza etsin Sıkıntılar içinde boğulup sevgiyle nefret birbirine mi karışacak? İşte bugün Rasulullah oturmasıyla, siyasetiyle, eğiticiliğiyle, yemesiyle, konuşmasıyla hatta şöyle söyleyelim hayatının her yönüyle bizim aramızda. İşte bize nakledilen bütün bu haberlere hadis deniliyor.

Bununla ilgili daha birçok ayet bulunmakla beraber biz kısa bir özet yapacağımız için konuya geçmek istedik

Sünnet Rasulullah’ın söz, fiil ve takrirleridir. Söz: Rasulullah(sav)’in bizzat kendisinden işitilen ve söyle işittim diyerek nakledilen hadislerdir. Fiil: Rasulullah’ın namaz, oruç gibi davranışlarına ait olan ve şöyle yaparken gördüm diyerek nakledilen hadislerdir. Takrir ise: Ashabın Rasulullah’ın huzurunda yapmış olduğu bir hareketi Rasulullah’ın reddetmeyip hoş karşılaması veya sukut etmesidir ki yine bu ravi tarafından rivayet edilirken şöyle şöyle yaptım ve Rasulullah reddetmedi diyerek nakledilen hadislerdir.

Hadisler günümüze ulaşana kadar birçok merhaleden geçmiştir. Bir ilmin doğuşu, sistemleşmesi, malumdur ki elbette zor, meşakkatli ve bir takım bedeller ödenmesi istenen bir iştir. Hadisler başlıca 4 tarihi ana bölüme ayrılmıştır. Bunların hepsine özetle değineceğiz inşallah.

1.si Tespit dönemidir ki bu dönem hicri 1. Asrın sonlarına kadar devam eden dönemdir. Bu dönemde hadislerin sözlü ve yazılı olarak öğrenilmesi, öğretilmesi ve değişik yazı malzemeleri üzerinde tespit edilip korunması söz konusudur. Bu devirde daha çok hocadan işitme yoluyla hadis alınmıştır.

2.si Tedvin dönemidir. Bu dönemde daha çok bir önceki dönemde koruma altına alınan hadislerin ‘Divanlar’ içinde toplandığı bir dönemdir. Bu devrin en büyük özelliği ise hadisin kimlerden alındığı belli eden sened kullanımı iyice yerleşmiştir.

3. Tasnif dönemidir ki karışık olarak toplanan hadisler bu dönemde tasnif edilmiş yani sınıflandırılmıştır. Bu devir hadis tarihinde en önemli devirdir ki kütüb-i sitte bu devirde yazılmıştır. Bu devirde birçok çalışma yapılmıştır.

4. ise Tehzib Dönemidir. Hicri 5. Asırdan günümüze değin olan kısma denir. Daha çok kullanışlı ve ihtiyaçlara cevap veren eserler oluşturulmuştur.

Hadislerin durumu onların sened ve metni incelenerek ortaya çıkar. Yani bir hadisin sıhhat derecesi, doğruluğu bu ikisi incelenerek yapılır ki bunu yapacak kimse, bu işte mütehassıs olan kimsedir.

Sened: Hadisi birbirlerine nakleden ravilerin(hadisi aktaran kimseye ravi denir.) tarihi sıra ile zikredildikleri kısımdır.

Metin: Senedin bittiği yerde başlayan sözlü kısımdır.

Metni bize aktaran ve senede adı geçen bir ravide iki özellik aranır bunlardan 1.si Adalet: Bu özellik ravini dini ahkâma uygun, güvenilir ve toplum nazarında emin olunan bir kimse olduğunu gösterir. 2. si ise Zabt: Buda hadisi öğrenen ravinin bunu nakledinceye kadar öğrendiği gibi korumasını ele alan bir sıfattır. Bu iki sıfatı üzerinde bulunduran raviye sıka ravi denir.

Bu incelemelerin ardından hadisin makbul veya merdud olduğu anlaşılır. Makbul hadiste 2 kısma ayrılır 1.si Sahih(yani sıka ravinin sıka raviye aktardığı hadislerdir) 2.si Hasen(ravilerin birinin veya birkaçının zabt sıfatı tam olmayan hadisdir.) Merdud hadiste yine 2 kısma ayrılır 1. si Za’if(makbul hadisin özelliklerini taşımayan hadisler) 2. si Mevzu’ (Rasulullah yapmadığı halde kendisine nispet edilen yani uydurma hadistir.)

Yalan üzerine ittifak etmeleri aklen ve naklen mümkün olmayan, kalabalık bir topluluk tarafından nakledilen ve ravilerde azalma olmayan hadislere Mütevatir hadis denir.

Rasulullah’ın(sav) kendi ifadeleri ile Allah(cc)’a nispet ederek aktardığı hadislere de Kutsi hadis denir.

Aslında daha birçok hadis terimi ve kısımları olan hadis ilminin sadece bir kısmını aktardık. Nitekim bu aktarılanlar daha çok karşımıza çıkan duyduğumuz, okuduğumuz kısımlar. Allah(cc) bizleri razı olduğu kullardan eylesin.

ELHAMDULİLLAHİRABBİLALEMİN