ÜSLÛBU’L-KUR’ÂN

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd alemlerin Rabbi, Maliki, ölümü ve hayatı biz kullarının hangisinin daha iyi amel işleyeceğini belirlemek için yaratan, bizlere çeşitli ibretler ve öğütler ile yolunu gösteren Allah (cc)’a aittir.

Salat ve selam rehberimiz ve önderimiz, alemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed (sav)’e onun ehli beytine, dinin yaşanması konusunda bizlere örneklik teşkil eden Ashabına(ra), bugüne kadar yaşamış ve bugün yaşamakta olan tüm Müslümanların üzerine olsun.

Hiç şüphesiz Kur’an, üslup, emir, yasaklar ve farklı özelliklerinden dolayı bizzat Allah (cc)’ın tarifiyle ağır bir sözdür. Onun ağır oluşu okunuşu, yazılışı veya taşınması bakımından değil bizzat ihtiva ettiği şeylerden dolayıdır. Çünkü Kur’an’ın asıl muhatabı insanın yüzü, gözü değil kalbidir. İçeriği ise o kadar hassastır ki bunu fark eden kalpler, haşyet ve takvadan dolayı tıpkı olgunlaşan bir başak gibi boynunu eğer ve kainatın ahengi ile teslimiyetin bir parçası olur.

Allah (cc) Kur’an’da vahye muhatap tuttuğu insanoğlunu farklı ırk ve dilde yarattığını Rum süresi 22’de şöyle belirtmiştir;

“Göklerin ve yerin yaratılması, dillerinizin ve renklerinizin farklı olması da O’nun ayetlerindendir. Şüphesiz ki bunda, âlimler için ayetler vardır. “

Farklı ırk ve dillerde yaratılan insanoğlu için iletişim çok önemli bir unsurdur. Nitekim Kur’an’da, farklı örneklerde nasıl konuşulması gerektiği, davetin hangi üslup ile yapılması gerektiği hususunda bilgiler mevcuttur. Ancak tüm insanlığı hedef alan Kur’an ise o kadar yüce bir üsluba sahiptir ki muhataplarının tümünü kapsar ve kendine özgü bir anlatım biçimine sahiptir. Nitekim Kur’an’ın indiği sıralarda nesir ve şiirdeki en iddialı isim olan Velid b. Muğîre “Ne söyleyebilirim ki? Şiir, recez ve kasideyi aranızda en iyi bilen benim. Vallahi O’nun kelamı, bunların hiçbirine benzemiyor. Sözünde bir tatlılık, bir güzellik var. O’nun sözünün üstünde başka bir söz tutunamaz” demiştir.

Sözlükte ‘yol, tarz, biçim, yöntem’ manalarına gelen üslup kelimesi Istılah manası olarak daha çok sanat, teknik, yöntem ve tarz anlamında kullanılmaktadır. Edebiyatta ise hitabını telif ederken ve sözcüklerini seçerken konuşan kimsenin takip ettiği özgün yöntemdir[1].

Kur’an üslubu lafızlardaki ahenk, misallerdeki güzellikler, zamanındaki edebiyatçıları aciz bırakması ve hayrete düşürmesi gibi nice güzellikleri barındırmaktadır.

Kur’an’ın üslup özelliklerine değinecek olursak şöyle sıralayabiliriz;

-Kur’an’ın ses nizamındaki ahenk

Kur’an’da kelimelerin, harflerin, sükun veya harekelerin, med ve kasrların nizamında dinleyenlerin hoşuna gidecek bir ahenk vardır. Nitekim bir kimse hiç Arapça bilmese dahi Kur’an’ın ahengini fark edebilir. Kur’an’ın içerisindeki bu ahenk genellikle mana ile uygunluk arz eder. Tekit dolu bir ahenge örnek olarak bknz: Taha, 20/71. Sevinç ifade eden yumuşak bir üslup üzerinden olan ahenge örnek olarak bknz: Taha, 20/75-76.

-Lafız ve mana dengesi

Kur’an’ın içerisindeki her lafız verilmek istenen manayı tam ifade edebilecek bir şekilde kullanılmaktadır. Kur’an’ın manasını tamamlayacak hiçbir kelime eksik olmadığı gibi fazlalık olması da söz konusu değildir. Örneğin bir ayetin içerisinde bulunan ‘vav’ harfi ya atıf görevini ya hal görevini ya da taşıyabileceği başka bir görevi yerine getirir. Kısaca ne fuzuli ne de noksan hiçbir şey Kur’an’ın içerisinde mevcut değildir.

-Aynı anda farklı seviyelere hitap etmesi

Kur’an cihanşümul bir kitaptır ki bunun bir hikmeti olarak aynı anda değişik insan gruplarına hitap edebilmektedir. Bu sebeple bilgi ve yakin derecesine göre herkes farklı manalar kavrayabilmektedir. Ancak bu kavrayıştan makat şuur olarak meseleleri daha iyi kavramaktır. Örneğin daha önceleri okuduğumuz bir ayeti gerek tecrübe ve gerekse ilim olarak üzerine bir şeyler koyduktan sonra dönüp tekrar okuduğumuzda daha farklı anlar ve kavrayabiliriz. İşte bu da Kur’an’ın üslup özelliklerinden biridir.

-Konuların iç içe bulunması (bütünlük arz etmesi)

Kur’an uluhiyet, nübüvvet, ibadet, insan, ahlak, ahiret, kainat, hukuk gibi temel konuları içerisinde barındırmaktadır. Her ne kadar bu konular birbirinden farklı da olsa Kur’an temel olarak tevhit daveti üzerinde durmaktadır o da Allah (cc)’ın tek ilah oluşu, hakimiyetin Allah dışında kimseye verilmeyişi ne sıfatlarında ne fiillerin de ne de zatın da hiçbir şekilde ona şirk koşulmaması gerektiğidir.

-Beyan tarzının çeşitliliği

Kur’an’ın mükelleften yapması gerekenleri çeşitli şekilde yapmasını istemesi, Kur’an’ın beyan tarzının çeşitliliğinden dolayıdır. Örneğin bazen açık emir ile bazen ise hayır olduğunu bildirerek farz kılması gibi.

Allah (cc) bizlere, Kur’an’ın bu zenginliğinden faydalanmayı nasip etsin.

ELHAMDULİLLAHİRABBİLALEMİN

[1] İbn Manzur, Lisânu’l-arab