TEFSİR USULÜ NOTLARI

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Tüm hamd ve senalar âlemlerin Rabbi, Maliki, hayatı ve ölümü hangimizin daha iyi amel işleyeceğini belirlemek için yaratan Allah(cc)’a aittir.

Salât ve Selam rehberimiz ve önderimiz âlemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed(sav)’e onun ehli beytine, dinin yaşanması konusunda bizlere örneklik teşkil eden ashabına, bugüne kadar yaşamış ve yaşamakta olan tüm Müslümanların üzerine olsun.

Geçen yazımızda hadisleri anlama konusunda birkaç aktarım yapmıştık ki bu haftada kitabız olan kur’an-ı kerim ve usulü üzerine yani tefsir usulü üzerine kısaltarak aktarım ve paylaşımda bulunacağız. Bunları yapmakta ki gayemiz geniş ve ayrıntılı bir bilgi aktarımı yapmak yerine, sadece genel anlamda o konu hakkında fikir sahibi olmayı sağlamak ve aralarda faydalanacağımız kısımları açığa çıkarmaktır.

Tefsir usulüne geçmeden önce Kuran’ın inmiş olduğu toplumu iyi bilmemiz gerekmektedir. Çünkü bu Kur’an hiç şüphesiz ki ifsad olmuş bir toplumu ıslah etmek için hidayet kaynağı olarak indirilmiştir.

Kısaca bakacak olursak tarihçiler cahiliye devrinde Araplar dini anlamda farklı inançlara sahipti. Onlardan bir kısmı Yaratıcıyı, ahreti, dirilmeyi, azabı ve mükâfatı tasdik eden haniflerdir. Bir kısmı ise Yaratıcıyı, dirilişi tasdik ediyor ancak elçiyi inkâr ediyorlar ve putlara tapıp onlara kurban kesiyor, onlar için helal ve haramlar icat ediyorlardı.(zümer/3) Yine onlardan bir kısmı Yaratıcıyı tasdik ediyor ancak, dirilişi ve ahreti inkâr ediyordu. Hayatın sadece bu dünya hayatı olduğunu söylüyorlardı.(Casiye/24)  Bir kısmı ise hâşâ Allah(cc)’a evlatlar isnat ediyorlardı.

İşte kur’an böyle bir toplumun üzerine inmişti. Onların yazı bilenlerinin az olması ile beraber edebi anlamda ileri oldukları malumdur. O yüzden Kuran’ın insanüstü bir kelam olduğunu gayet rahat anlamışlardı.

Kur’an kelimesinin nereden türetildiği hususunda ihtilaf olmakla beraber, okudu manasına gelen ka-ra-e fiilinden türetilmiş özel bir isim olduğuna dair olan görüş üzere çoğu âlimin ittifakı vardır. Kuran’ın terim anlamı ‘ Hz. Peygamber’e vahiy yoluyla indirilip Mushaflara yazılan, tevatüren nakledilen ve okunmasıyla ibadet edilen muciz bir kelam’ (1)olarak tarif edilmiştir.

Vahiy ilk defa Hıra mağarasında Ramazan ayında, kadir gecesinde indirilmiştir.  Ondan sonra ise yaklaşık 23 senelik bir süre boyunca tedricen(parça parça)inmeye devam etmiştir. Bu süre zarfınca kur’an hem ezberleniyor hem de vahiy kâtipleri tarafından yazılıyordu. Rasulullah(sav)’in vefat etmesi ve vahyin tamamlanmasının ardından İslam’ın geniş çerçevelere yayılması ve Kur’an’ı ezberleyen sahabelerin savaşlarda vefat etmesi gibi sebepler sonucunda Hz. Ebu Bekir zamanında Zeyd b. Sabit başkanlığında Kur’an değişik yazı malzemeleri ve hafızalardan tek bir Mushaf halinde derlenmiştir. Daha sonra Hz. Osman zamanında ise bu Mushaf esas alınarak çoğaltma işlemi gerçekleştirilmiştir. Kur’an harekeleme işlemi ise daha sonraları ortaya çıkan hatalar üzerine Ebu’l Esved ed-düeli(2) tarafından yapılmıştır.

 Ayet lügatte açık alamet, işaret, nişane, herhangi bir şeyin varlığını gösteren alamet manalarına gelir. Mutlak anlamda 2 kısma ayrılır. 1. Si fiili ayetlerdir ki kâinat kitabı gibi konular bunun içine girer 2. Si ise kavli ayetlerdir ki peygamberlere indirilen ilahi kitapların hepsi bu türün içine girer. Kuranda ki ayetlerin tertibi tevkifidir yani bizzat Rasulullah tarafından yerleri tayin edilmiştir. Yine aynı şekilde sözlükte yüksek makam, üstün derece anlamına gelmekte olan Surelerinde sıralanışı Rasulullah tarafından yapılmıştır. Sureler içerisinde Mekki ve Medeni olayı vardır. Sıhhatli olan görüşe göre; hicret göz önüne alınarak yapılan görüştür. Hicretten önce nazil olanlar el-Mekki, sonra nazil olanlar el-Medeni olarak atfedilmiştir.

Kur’an hakkında bizlere ulaşmış 7 farklı mütevatir kıraat şekli vardır. Bu 7 kıraat arasındaki farklılıklar medlerde(uzatmalarda), kasr(durulacak yerlerde), harekelerde, sükûnlarda ve kelime sonunda ki harekelerde meydana gelmiştir. Yine 3 adette meşhur olmuş kıraat şekli vardır.

Kur’an ilmi üzerine yazılmış müstakil kitaplar olmakla beraber, bütün hepsini bir arada toplayan ilk eser ez-Zerkeşi(1397) tarafından yazılmış olan ‘el-Burhan fi ulumi’l- Kur’an’ adlı eserdir.

Kur’an da lafız yönünde farklı ilimler meydana gelmiştir. Bunlardan bazıları; a)Uslubu’l-Kur’an(Kuran’ın kendi has anlatım biçimi) b)Vucuh(bir kelimenin kuran’da farklı anlamlarda kullanılması) ve Nezair(Kuran’da farklı kelimelerin aynı anlamda kullanılması) c)Aksamu’l-Kur’an(sözlükte kuvvet, yemin, taraf manalarına gelen yeminler Kuran’da manayı güçlendirmek amacıyla, yemin edilen şeyin kıymetini bildirmek amacıyla ve muhatapların dikkatlerini çekmek amacıyla yapılmaktadır.)gibi…

Birde Kur’an’ın anlamıyla ilgili ilimler vardır. Bunların içinde; a) Müteşabihu’l-Kur’an(Manaları bilinmeyen yahut herhangi bir sebepten ötürü anlamlarında kapalılık bulunan ayet, kelime ve harflerdir.) b)Huruf-ı Mukattaa(Bazı sure başlarında bulunan kesik harflerdir. Kimi âlimler hiçbir şekilde yorum yapmamış kimi ise dikkat çekici harflerdir, yemin harfleridir, Allah’ın isim ve sıfatlarına delalet eder gibi yorumlar yapmıştır)c) İ’cazu’l-Kur’an(Bütün insanları bir benzerini getirmekten aciz bırakması, nitekim bunu içine gaybi haberleri barındırması, fenni bilgilerin bulunması gibi şeylerde girer.)gibi…

Son olarak birde tarihsel içerikli ilimler vardır. Bunlar; a) Kısasu’l-Kur’an(Kuran’daki kıssalar insanlara geçmiş ümmetlerin hatalarını ve akıbetlerini göstererek onları tefekkür yöneltir. Bunun içinde nübüvveti ispat, müminleri teselli, tebliğin mihenk taşı olan tevhit vardır.) b)Esbabu’n-nuzul(Esbap sebep kelimesinin çoğuludur sözlükte ‘ vesile, yol, işaret anlamlarına gelir’ terim olarak; Risalet döneminde bir sure veya ayet inmesine sebep olan durum ve olaylardır.)

ELHAMDULİLLAHİRABBİLALEMİN

Kaynakça

1:Ez-Zerkani, menahil/ İsmail cerrahoğlu, tefsir usulü

2:İbn ebi davud el-Mesanif

3:Usul kitapları, tefsir mukaddimeleri