İBNÜ’L CEVZİ (RH.A) – 5

Hamd alemleri isteğine göre emsalsiz yaratan hiç bir varlığa ihtiyaç duymayan Allah(Celle Celaluhu)’a, salat ve selam son resul ve insanlığın kurtuluş reçetesi olan Hz. Muhammed (sav)’e ve O’nun aline, ashabına ve bu İslami hayatı dert edinen tüm Müslümanlara olsun.

Bu ay ki yazımızda İbn-i Cevzi’nin, biz ilim talebelerine ışık tutan yönlerinden bahsetmek istiyoruz. Nedeni, şu örnekte olduğu gibi on katlı bir binada birinci kattan bakanla onuncu kattan bakanın farkı misali daha çevreleyici bakabilmemiz için bu mübarek şahsiyetlerin tecrübe, nasihat ve öğütlerine ihtiyacımız vardır.

O, bir hadisçi ve fıkıhçı olmasına rağmen kalbi ıs­lah etmek, zevk ve şevk meydana getirmek için insan üzerine tesir bırakan olayların ve selef-i salihinin ahvalini okumanın gerekli olduğundan da habersiz de­ğildi. Telbis-ü iblis ve Sayd el-Hâtır isimli eserlerinin ikisinde de fıkıhçılara, hadisçilere ve âlimlere, talebele­re bunu yapmalarını tavsiye eder ve kendi tecrübeleri­ni de anlatır. Sayd el-Hâtır’ da bir yerde şöyle yazar:

“Fıkıh ve hadis dinlemeye kendini vermenin kalpte gelişme sağlamaya yeterli olmadığını gördüm. Öyle ol­malı ki, bununla birlikte etkili olaylar ve selef-i sâlihin ahvâlini mütalaa etmek de buna katılmalıdır. Sadece helâl ve haramlara ait bilgiler kalpte incelik, yumuşaklık meydana getirmeye yetmez. Kalpte yumuşaklık ve rikkat; etkili hadislerle, selef-i sâlihîn hakkındaki tatlı olayla­rın anlatılmasıyla meydana gelebilir. Çünkü bunların anlatılışının amacı zaten bu duygunun doğmasıdır. Bizzat ben kendi tecrübemle bunlar üzerindeki dene­melerimle gördüm ki, genellikle hadisçiler ve hadis bil­gisi üzerinde çalışanların bütün dikkatleri, ilgileri âlî hadis senedi ve rivayetlerin çokluğu üzerinde olmakta­dır. Aynı şekilde genellikle fıkıhçıların bütün ilgileri tartışmalara ve rakibini alt edecek bilgilere yönelik ol­maktadır. İş böyle olunca kalpte nasıl bir heyecan, in­celik, hassasiyet ve yumuşaklık meydana gelebilir?

Seleften bir grup insan sadece bu heyecan, hassasi­yet, rikkat ve yumuşaklığı, bu davranış ve hareketleri gör­mek için büyük ruhaniyet sahibi bir insanı ziyarete gi­derlerdi. Onlardan bilgi almak için değil.

Bu bakımdan o davranış ve hareket tarzı onların bilgisinin temelini oluşturuyordu. Bu inceliği iyi anlayın, hadis ve fıkıh dersine, selef-i sâlihînin, ümmetin zâhidlerinin (dini ruhuna uygun şekilde en iyi yaşayan, haramların en küçüğüne yanaşmayan pâk Müslümanların) yaşayış ve hayatlarını öğrenmeyi de hayatınıza mutlaka katın ki, bununla kalbinizde rikkat ve yumuşaklık hâkim ol­sun.

İbn-i Cevzî, selefin ve ümmetin daha önce yaşamış ünlü pek çok salih kişilerinin müstakil hayat tarzları­nı, yaşayış biçimlerini bir kitap halinde kaleme almış­tır. Meselâ, Hasan Basrî, Ömer b. Abdülaziz, Süfyân-ı Sevrî, İbrahim b. Ethem, Bişr-i Hafî, Ahmed b. Hanbel, Ma’rûf Kerhî hazretleri gibi büyük zâtların özel hayatlarım yazmıştır

İbn Cevzî, dinî bilgilerle uğraşırken, fıkıh ve hadis­te çok üstün dereceye yükselirken tarih bilgisinin de önemine ve gereğine inanıyordu. Onun öğretilmesinde ısrar etti. Ona göre; tarihi bilmemekten dolayı hadisçilerle, fıkıhçılar kitaplarında bazı çok büyük yanlışlık­lar yapmışlardır. Bu ise onların şanına yakışmaz, de­mektedir. İşte bu yüzden talebelere her ilim dalından haberleri olmasını tavsiye eder. Kendilerini değersiz, basit duruma düşürmeyecek kadar tarihi bilmelerim onlara salık verirdi. Sayd el-Hâtır ‘da şöyle yazar:

“Fıkıh âliminin her ilim dalından gerektiği kadar bilgisi olmalıdır. Tarih olsun, hadis ya da lisan bilgisi veya daha başka bir bilgi olsun bilmelidir. Çünkü fıkıh bütün bilgileri bilmeyi gerektirir, bu bağlamda her i1min gerekli olan miktarını bilmelidir.

İbn-i Cevzî’nin çok düzgün ve akıcı bir dille yazıp ko­nuştuğu konusunda tarihçiler görüş birliğindedirler. Onun va­azlarına, sohbet toplantılarına halkın çok rağbet etme­sinin bir sebebi de buydu.

O, Sayd el-Hâtır isimli eserinde, nefsinin bunu terk etmesini ısrarla tavsiye ettiğini, konuşmasında bu özelliklere önem vermemesini nefsinin kendisine öğütlediğini, bu gibi şeylerin yapmacık şeyler olduğunu, ke­limelerin şekil ve biçimlerine dikkat etmemesini nefsi­nin tekrar tekrar hatırlattığını, fakat genel bilgisi ve fıkıh ilmini çok iyi bilmesinden ötürü nefsini atlattığını söyler. Güzel konuşmanın Allah vergisi bir yetenek ol­duğunu, bir silah, bir üstünlük belgesi olduğunu, bir kusur ve ayıp olmadığını, bu bakımdan dine davet ve tebliğde ondan faydalanılması gerektiğini, onu tenkit etmeye hiçbir sebep olmadığını nefse anlattığını bildirir.

Kısacası şeytan onu halka hizmetten ve genel davet görevi yapmaktan uzaklaştıramadı ve o, bütün zihin gücünü, Allah’ın lütfu olan yetkilerini Müslümanların ıslahı için harcadı. Yarım asırdan daha fazla bir süre bütün varlığı ile ıslah ve bilgilendirme ile uğraştı.

Bizler onun hayatında şunu çok net bir biçimde görmekteyiz ki; kendisinden önce yaşamış veya yaşamakta olan salih insanların hayatlarından nasihatler, tecrübe niteliğinde dersler ve kalbi yumuşatmanın kaçınılmaz bir yolu olduğunu fark etmiştir. Onların ardından gitmeye çalışan bizler, onun zaruretini fark edip bu minvalde eğilimlerde bunmalıyız ve bunun zaruretini benliklerimizde en derinden hissetmeliyiz. Bunun yanında ilmi olarak kendimizi geliştirme yolunda dikkat etmemiz gereken hususlar üzerinde durulmuş ve bizlere açık bir istikamet gösterilmiştir. Çevreleyici bir ilim sahibi olmanın yolarını bize göstermektedir ve onun belagatını nasıl Allah(C.C) yolunda kullandığına şahit olmaktayız. Bizlere şu mesajı çok net bir biçimde vermektedir Allah(C.C)’ın bizlere verdiği yetenekleri yine onun yolunda kullanmanın bir zaruret olduğunu görmekteyiz.

Allah(C.C) hakkı hak bilip hakka sarılan, batılı batıl bilip batıldan ictinap eden kullarından eylesin.