İLİMDEN FAYDALANMAK VE ONUNLA AMEL ETMEK

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

İLİMDEN FAYDALANMAK VE ONUNLA AMEL ETMEK

Abdullah İbnu Amr İbni’l-As (radıyallâhu anhümâ) anlatıyor: “Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şu duayı okurlardı: “Allah’ım, huşû duymaz bir kalbten sana sığınırım, dinlenmeyen bir duadan sana sığınırım, doymak bilmeyen bir nefisten, faydası olmayan bir ilimden, bu dört şeyden sana sığınırım.” [Tirmizî, Da’avât 69, (3478); Nesâî, İstiâze 2, (8, 255).]

1- Hadis birbirinden ayrı gibi görünen dört meseleye temas etmektedir:  Huşû, saygıya götüren korkudur. Kalbin huşû duyması, Allah’tan korkup saygıyla dolmasıdır. Şârihler, zikrullahla sükûnet ve itminana ermesi olarak açıklarlar. Şu halde huşû duymayan kalp, Allah’ı zikretmekten zevk almayan, itminan bulamayan kalptir.

 Dinlenmeyen dua, kabûl görmeyen, icâbete mazhar olmayan duadır. Bu ise Allah’ın rahmet nazarını kestiği kimselere mahsus bir durumdur.* Doymayan nefis: Allah’ın kendisine verdikleriyle yetinmeyen, nasibine düşen rızka kanaat etmeyen, mal toplamaktan usanmayan, hırsına zebun(güçsüz,zayıf) olmuş kimse demektir. Çok yemekle doymayan da denmiştir. İbnu Melek mevkî ve makama doymayanı da buraya dâhil etmiştir. Kısacası nefsin maddî ve dünyevî hevesâtının peşinde koşan, durak bilmeyen nefisler bu gruba girer.

Faydası olmayan ilim: Amel edilmeyen, halka öğretilmeyen, ahlâkın, ef’âlin, konuşmanın güzelleşmesinde işe yaramayan bilgilerdir. İhtiyaç duyulmayan veya öğrenilmesi için şer’î izin vârid olmayan ilimler de buraya girer. Gerek dünyanın ve gerek âhiretin kazanılmasında ilme büyük yer veren, ilk emri “oku” olan dinimizin “faydasız ilim” diye bir mefhum getirmesi ve bu mefhuma giren ilimleri yasak etmesi, üzerinde durulması gereken bir husustur.

Şunu hemen belirtmek isteriz: Ne faydasız ilmi kınayan hadisler, ne de bunları şerheden âlimler herhangi bir ilmin ismini zikrederek örnek göstermezler. Demek ki bu, izâfi bir durumdur. Yâni, dinimiz açısından hiçbir ilim “faydasız” değildir. Ancak zemine, zamana ve ferdlere göre bazı ilimler faydasız olabilir. Kişi ferasetiyle bunu tâyin edecektir. Âyet-i kerime’de: “Senin için, hakkında bir bilgi hâsıl olmayan şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz, kalb bunların her biri bundan mes’uldür” (İsrâ 36) buyurulmuştur. Kişi dünyevî ve uhrevî meselelerine veya meslekî ihtisasına girmeyen şeylerle meşgul olurken, ilmini yaparken faydalık, gereklilik süzgecinden geçirmekle mükelleftir. Dünyevî ve uhrevî sorumluluklarına giren mevzûlarda eksiklikleri varken, ihtisasına giren sahâlarda öğrenmesi gereken bilgiler varken, lüks bilgiler, afakî mâlumât ve meşguliyetler bu lüzumsuz sınıfa girebilir.

Kendi tarih ve coğrafyamızın câhili iken diğer millet ve coğrafyalarda teferruat bilgiler, hayata hazırlanma safhasında (büluğdan önceki devrede) din bilgisi, meslek bilgisi gibi zarûrî bilgiler varken bunları bırakıp genel kültür diye öğretilen, öğrenilen âfakî ve lüks bilgiler hep bu “faydasız ilim” sınıfına girer.

2-Hadisle ilgili olarak şârih Tîbî’nin yaptğı açıklama bu dört şeyi belli esaslar çerçevesinde birleştirmektedir. Der ki: “Bu dört arkadaşa yakından bakacak olursak, her birinin, belli bir gâye için mevcut olduğunu görürüz. Yâni o şey bu gâye için vardır, varlığı, ona dayanmaktadır. Sözgelimi, ilimlerin tahsili, onlardan istifâde içindir. Eğer bu ilimden istifâde edilmezse bu bir ihtiyaç olmaz, bilakis vebal olur ve dolayısiyle ondan istiâze gerekir.

Kalbe gelince, o yaratıcısından korkup O’na karşı saygı duymak için yaratılmıştır. Göğüs bu haşyete açılmalı, içerisine haşyet nuru girmelidir. Kalb böyle değilse katılaşmış demektir. Katı kalpten Allah’a sığınmak gerekir. Zîra âyet-i kerime: “…Kalpleri Allah’ın zikrinden (başıboş ve) kaskatı kalmış olanların vay hâline! Onlar apaçık bir sapıklık içindedirler” (Zümer 22) buyurulmaktadır.

Nefse gelince, aldanma evi olan dünyadan uzaklaşıp, ebediyet evi âhirete meylettiği ölçüde îtibar edilir. Eğer nefis dünyaya düşkün ve maddiyata karşı doymak bilmez bir hırs içinde ise kişinin en büyük düşmanı demektir. Onun istiâze etmesi gereken yegâne şey artık nefsidir.

Duanın icâbet görmemesine gelince, bu hal, dua eden kimsenin ilim ve amelinden istifâde etmediğini, kalbinin Allah’a karşı haşyet duymadığını ve dahi doymak bilmez, harîs bir nefse sahip olduğunu gösterir.”

Ebû Hüreyre (ra)’den rivayet edildiğine göre şöyle söylemiştir: Resûlullah (s.a.v)’in ettiği dualardan birisi de şu idi:«Allahım! Fayda vermeyen ilimden, kabul edilmeyen duadan, korkmayan kalbden ve (dünyadan) doymayan nefisten şüphesiz sana sığınırım.»

Hadisin -Fayda vermeyen ilimden…» fıkrası ile ilgili olarak Sindi şöyle söyler :Çünkü ilimlerin bir kısmı sahibine hiç fayda vermez. Bilâkis onun aleyhine dönüşür. Suyuti, faydalı olmayan ilmi şöyle açıklar: Faydalı olmayan ilim kişinin gizli huyunu ve ahlâk duygularını temizlemeyen, bu nedenle onun durum ve davranışlarını olumlu yönden etkilemeyen ve dolayısı ile âhiret sevabını kazandırmayan ilim türleridir. Resûlullah (s.a.v), Allah Teâlâ’nın azametini ifade etmek, kendi kulluğunu beyan etmek, kulun daima ALLAH ‘tan korkmasının gereğini ve her zaman ona muhtaç olduğunu belirtmek için hadiste sayılan şeylerden Allah’a sığınmıştır. Ayrıca bu duada bulunmakla ümmetini teşvik ve tâlim buyurmuş oluyor.Anılan bu şeylerden Resûlullah’ın bir endişesi olduğu ihtimali düşünülemez.Çünkü Peygamber (s.a.v)’in masum (günahsız) olduğu bilinmektedir.

Miftâhü’I Hâce müellifi de faydalı olmayan ilimleri şu kısımlara ayırır:                                      

1-Bilinip onunla amel edilmeyen ilim                                                                                                                        

2-Bilinip başkasına öğretilmeyen ilim                                                                                         

3-Sahibinin durum ve davranışlarını düzeltmeyen ,keza sahibinin huyunu temizlemeyenilim                                                                                                                     

4-Bilinmesine ihtiyaç duyulmayan ilim

5-Dinin tasvip ve teçhizetmediği (sihir ilmi gibi) ilim ve benzerleridir.                   

Hadisin, “Doymayannefisten” bölümü ile dünya hırs ve tamaı kasdedilmiştir.Yani dünya malına venimetlerine aşırı düşkünlüğü dolayısıyla doymak bilmeyen nefisten sanasığınırım Allahım! Fakat ibâdete, sâlih amellere ve hayır işlerine düşkünolmak, bunlara doymamak ve ihtiraslı olmak dinen övgüye lâyık ve matlubtur.                                                                          

Nitekim Tahâ sûresinin 114. Âyetinde “Ve de ki ey Rabbim! benim ilmimi arttır”buyuruluyor.

ELHAMDULİLLAHİRABBİLALEMİN