TABERİ (RH.A)’NİN BAKIŞ AÇISIYLA AL-İ İMRAN SURESİ 7. AYET-İ KERİME

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd kendisinden başka ilah olmayan, mutlak manada tek güç ve kudret sahibi olan Allah(Celle Celaluhu)’a mahsustur. Salat ve selam tüm peygamberlerin ve onları takip eden tabilerinin üzerine olsun.

7- Sana kitabı indiren o’dur. Onun (kitabın) bir kısım âyetleri muh­kemdir, (mânâsı açıktır) Bu âyetler kitabın anasıdır. (esasıdır) Diğer bir kı­sım âyetleri de müteşabihtir (anlaşılması güçtür) Kalblerinde eğrilik bulu­nanlar, fitne çıkarmak ve arzularına göre açıklamak niyetiyle, müteşabih olanlarına uyarlar. Oysa bunların açıklamasını sadece Allah bilir. İlimde ileri gitmiş olanlar ise “Biz bunlara iman ettik hepsi rabbimiz kalından­dır.” derler. Bunları ancak akıl sahipleri düşünür.

Ey Muhammed, Kur’anı sana indiren Allah’tır. O Kur’an’ın bir kısım âyetleri açıktır, üzerinde başka türlü yorum yapılamaz. Bu âyetler, vaad tehdit, sevap, ceza, helal, haram, öğüt ve ibretleri açık bir şekilde anlatmaktadır. Bu

âyetler, dinin temeli olan kitabın esasıdır. Bunlar, farzları, cezaları, hükümleri ve bütün zaruri olan husustan kapsamaktadır. Kur’anın diğer bir kısım âyetleri de müteşabihtir, anlaşılması güçtür. Kelimeleri birbirine benzemekte fakat mânâları değişiktir. Kalblerinde haktan ayrılma, doğrudan sapma eğilimi bulu­nanlar bu müteşabih âyetlere uyarlar. Bunların gayesi karışıklık meydana getir­mek, fitne çıkannak ve Allah’ın, muhkem âyetlerle açıkladığı doğru izahı bıra­kıp âyetleri, kendi arzu ve istelerine göre yorumlamaktır. Halbuki bu müteşabih âyetlerin mânâlarını yalnızca Allah bilir. İlimde ileri gitmiş olan sağlam bilgili âlimler ise şöyle derler: “Biz, müteşabih âyetlerin izahım bilmesek te muhkem ve müteşabih olan bütün âyetlerin rabbimiz katından geldiğine kesinlikle iman ederiz.” Allah’ın kitabındaki müteşabih âyetler hakkında herhangi bir şey söyle­mekten çekinen ve bunlardan öğüt alanlar ancak akıl sahibi olan kimseledir.

Müfessirler, bu âyet-i kerimede bir kısım âyetlerin sıfatı olarak zikredi­len “Muhkem” kelimesinden ve diğer bir kısım âyetlerin sıfatı olarak zikredilen “Müteşabih” kelimelerinden neyin kastedildiği huşunda çeşitli görüşler zikret­mişlerdir:

a- Abdulla b. Abbas, Abdullah b. Mes’ud, Katade, Rebi’ b. Enes ve Deh-hakka göre “Muhkem” demek, hükümleri sabit olan, kendileriyle amel edilen veya nesheclici olan âyetler demektir. “Müteşabih” demek ise “Hükümleri nes-hedilmış olan ve kendileriyle amel edilmesi kaldırılan âyetlerdir. Bu hususta Abdullah b. Abbasın şunları söylediği rivayet edilmektedir. “Muhkem olan âyetler, neshedici olan, helali ve haramı belirten, cezalan ve farzları beyan eden, bu itibarla, iman edilen ve hükümleriyle amel edilen âyetlerdir. Müteşabih âyetler ise hükümleri kaldırılan, sonra zikredilmesi icabederken önce zikredilen, Önce zikredilmesi gerekirken sonra zikredilen, misal olarak verilen, yemin ola­rak zikredilen âyetlerdir. Bunlara iman edilir fakat amel edilmez.

b- Mücahide göre muhkem olan âyetler, Allahın, içlerinde helal ve haram hükümlerini kesin olarak zikrettiği âyetlerdir. Müteşabih olan âyetler ise, lafız-lan farklı olduğu halde mânâları birbirine benzeyen âyetlerdir. Bu itibarla, bun­ların ifade ettikleri hükümler birbirine karıştırılırlar. Şu âyet-i kerimeler, bu gibi âyetleri heva ve heveslerine göre te’vil edenlere işaret etmektedir. “Şüphesiz ki Allah, sivrisineği ve ondan daha üstününü misal vennekten çekinmez. İman edenler onun rableri tarafından bir gerçek olduğunu bilirler. Kâfirler ise: Allah bu misalle ne kastetti?” derler. Allah bu misalle bir çoklarını saptınr, birçokları­nı da doğru yola iletir, Allah bununla, sadece yoldan çıkanları saptırır. Al­lah hidayete erdirmek isterse onun gönlünü “İslama” açar. Kimi de saptırmak is­terse, sanki gö’ğe yükseliyormuş gibi gönlünü dar ve sıkıntılı kılar. İşte böylece

Allah, iman etmeyenlerin üzerine azap yağdırır, Şu âyet ise bu gibi âyetlere iman edip teslimiyet gösteren kimseleri tasvir etmektedir. “Doğru yolu bulanla­ra gelince, Allah onların hidayetini artırır ve onlara “Takva” bahşeder.

c- Muhammed b. Cafer b. Zübeyr’e göre ise, buradaki muhkem âyetlerden maksat, sadece bir mânâya tevili mümkün olan âyetlerdir. Müteşabih olan âyetler ise birden çok mânâya te’vil edilmeleri mümkün olan âyetlerdir. Bu hususta Muhammed b. Caferin şunları söylediği rivayet edilmektedir: “Muhkem âyeter, içlerinde Allahın kesin delilleri bulunan, mümin kullan günahlardan ko­ruyan, karşı çıkanları ve bâtılı mahkum eden âyetlerdir. Bunları konuldukları mânâlardan çıkarmak veya tahrif etmek kabil değildir. Müteşabih olan âyetler ise, çeşitli yönlere te’vil edilebilen, sapıkların, sapıklığa çekebilecekleri âyetlerdir. Allah kullarını, bir kısım helal ve haramlarla imtihan ettiği gibi bu âyetlerle de imtihan etmiştir. Bu âyetler, bâtıl te’villerle te’vil edilmemeli ve ge­çek mhanâl arından saptı nlmamalıdırl ar.

d- İbn-i Zeyde göre ise muhkem olan âyetler, geçmiş ümmetlerin ve onla­ra gönderilen Peygamberlerin kıssaalanm başka türlü anlaşılmaya imkan ver-meycek şekilde, açık, ve detaylı olarak beyan eden hayetlerdir. Müteşabih olan âyetler ise, geçmiş ümmetlerin ve onlara gönderilen Peygamberlerin kıssalarını, çeşitli surelerde, birbirine benzeyen şekillerde anlatan âyetlerdir. Mesela, bir kıssa, lafızları aynı, mânâları farklı şekilde anlatılmış bir kıssa da lafızları farklı mânâları aynı şekilde anlatılmış olur.

Bu hususta îbn-i Vehb diyor ki: “İbn-i Zeyd, Hûd suresinin baş tarafı olan “Elif, Lâm, Râ” “Bu Kur’an, hüküm ve hikmet sahibi ve her şeyden haber­dar olan Allah tarafından, âyetleri muhkem kılınmış ve sonra geniş olarak açık-İanmış bir kitaptır. âyetlerini okudu. Sonra şunları söyledi: “Allah tela bu surenin, baştan yirmi dört âyetinde, Resulullahı zikretmiş, ondan sonra gelen yinTfnjört âyette de Hz. Nuhun hadisesini anlatmış ve sonunda şöyle buyurmuş­tur. “Ey Muhammed, sana vahyettiğimiz bu kıssa, gaip haberlerdendir. Bundan önce, sen de, milletin de bunu bilmiyordunuz. Sabret. Şüphesiz ki hayırlı sonuç Allahtan korkanlarındır. Sonra Âd’ı daha sonra Salihi, daha sonra İbrahimi daha sonra Lut’u ve daha sonra da Şuaybi zikretmiştir. İşte bunlar, muhkem ola­rak zikredilen ve detaylı olarak anlatılan kıssalardır. Müteşabih olan kıssa ise Hz. Musanın, bir çok yerde zikredilen kıssasidır. Bu kıssaların hepsi aynı mânâya gelmektedir. Mesela Hz. Nuhun kıssasında geçen müteşabih kelimeler Onları gemiye yükle onları alıp gemiye bindir. Hz. Musanın kıssasında geçen müteşabih kelimelerimi/’•1 “Elini koynuna sok. “Elini koynuna sok. Bir de ne görsün o bir yılan olmuş. “O hemen, apaçık bir yılan oluverdi İbn-i Zeyd diyor ki: “Sonra Allah, te-ala Hud suresinde Hud’u on üç âyette, Salihi sekiz âyette, İbrahimi sekiz âyette, Lutu sekiz âyette, Şuaybi on üç âyette, Musayi dört âyette zikretmiştir. Böylece Hud suresinin yüz âyetinde Allah teala, Peygamberlerle kavimleri arasında hük­münü beyan etmiş, sonunda şöyle buyurmuştur: “Ey Peygamber, sana anlattığı­mız bu kıssalar, ülkelerin haberlerinden bazılarıdır. Onların bir kısmı hâlâ ayak­tadır. Bir kısmı ise, ekin gibi biçilip gitmiştir. İbn-i Zeyd devamla diyor ki: “Kur’an-ı Kerimin müteşabih âyetleri hakkında, Allahın, imtihan etmeyi ve sap­tırmayı dilediği kimse şöyle der: “Ne oluyor bu meseleye de şöyle olmuyor?” “Ne oluyor bu meseleye de böyle olmuyor?”

e- Cabir b. Abdullahîan nakledilen diğer bir görüşe göre muhkem âyetler, âlimlerin, tevillerini bilebildikleri, mânâlarını anladıkları ve tefsir edebildikleri âyetlerdir. Müteşabih âyetler ise hiçbir kimsenin bilmeye imkân bulamadığı, bilgileri ancak Allahın nezdinde bulunan âyetlerdir. Mesela: Meryemoğlu İsanın gelme vakti, güneşin doğudan batma zamanı, kıyametin kopma anı ve dünyanın yok olma zamanına işaret eden âyetler bu türdendir. Çünkü bunların vakitlerini Ancak Allah teala bilmektedir. Bu görüşte olan âlimler, mânâları bilinmeyen âyetlere “Müteşabih âyetler” dinelimesinin sebebi olarak şunları zikretmişlerdir. “Allah teala, bazı surelerin başlarında bulunan gibi mukattaa harflere müteşabih âyetler “Birbirine benzeyen âyetler” ismini vermiştir. Zira bu âyetlerin lafızları birbirine benzemekte ve cümlelerin hesa­bında kullanılan Ebced hesabının harflerine mutabık olmaktadırlar. Resululiahın döneminde yaşayan Yahudilerden bir topluluk bu gibi harfleri, Ebced hesabıyla hesaplayarak İsi amin ve Müslümanların ne kadar devam edeceğini, Hz. mııham-medin ve ümmetinin ne zaman ortadan kalkacağını öğrenmeye çalışmışlardır. İşte Allah teala bu gibi insanların hayal ettikleri düşünceleri reddetmiş, onların iddialarını yalanlamış ve onlara bildirmiştir ki: Bu gibi müteşabih harfler aracı­lığı ile bir kısım şeyleri bilmeye çalışmaları boşunadır. Onlar, bu gibi bilgileri ne bu harfler aracılığı ile ne de başka bir yolla bilebilirler. Çünkü bu bilgileri ancak Allah bilir.

Taberi diyor ki: Muhkem ve müteşabih âyetler hakkında zikredilen bu görüşler arasında, muhkem ve müteşabihin te’viline en yakın olan görüş, Cabir b. Abdullahtan nakledilen bu son görüştür. Zira Allah teala, Peygamberi Mu­hammed (s.a.v.) e indirmiş olduğu bütün âyetlerini, ona ve ümmetine bir açıkla­ma ve bütün âlemlere bir yol gösterici olarak indirmiştir. Kur’anın içinde insan­ların muhtaç olmadıkları âyetlerin bulunması veya muhtaç oldukları hakle mânâlarını bilmeye imkânları bulunmayan bir kısım âyetlerin bulunması asla caiz görülemez. Madem ki durum böyledir, o halde Kur’an-ı Kerimde bulunan bütün âyetlere, Allah’ın kulları muhtaçtırlar. O âyetleri anlamak zorundadırlar. Ancak, bu âyetlerin bazılarını anlamak kolaydır diğer bir kısım âyetler vardır ki onların mânâlarından bir çok yönlerini anlamaya insanların ihtiyaçlan var iken yine o mânâların bazı yönlerini anlamaya insanların ihtiyaçlan yoktur. Mesela şu âyet-i kerime bu kabildendir.” “…Rabbinin alâmetlerinden bir kısmının geldi­ği gün, daha önce inanmamış veya imanıyla bir iyilik kazanmamış olan bir nef­se, iman fayda vermeyecektir. Bu âyet-i kerimede. Allah’ın hangi alâmetleri geldiği zaman kişinin iman etmesinin fayda vermeyeceği beyan edil­memektedir. Kulların, mücerred akıllanyla bunu bilmeye imkânları yoktur. Bu nedenle Resulullah, geldiği takdirde iman etmenin artık fayda vermeyeceği alâmetin, güneşin batıdan doğması alameti olduğunu beyan etmiştir. Burada kulların bilmeye muhtaç oldukları mânâ, tevbenin fayda verdiği vaktin sıfatını bilmeleridir. Resulullah da bunu açıklamıştır. Burada kulların, tevbenin fayda vermeyeceği zamanı, yılı, ayı ve günleriyle sınırlandırılmış olmaya ihtiyaçlan olmadığından Allah teala onlara bu gibi zamanlan bildirmemiş, Resulullah da onlara açıklamamıştır. Zira, bunu bilmeleri onlara ne tlini yönden ne de dünya açısından herhangi bir fayda sağlayacaktır. İşte Allah tealanın, âyetlerin mânâlarından kendi nezdinde saklı tuttuğu ve kullarana öğretmediği mânânalar bu gibi mânâlardır. Yahudiler de, mukattaa harfler ve bu gibi mânâları bilmeye çalıştıklanndan Allah teala, onlara bu gibi mânâları bilemeyeceklerini ve bunla-n ancak kendisinin bildiğini beyan etmiştir. Evet, müteşabih olan âyetler daha önce zikrettiğimiz gibi İsanın inmesini belirten, güneşin batıdan doğmasını bil­diren, kıyametin kopacağını haber veren vb. âyetlerdir. Bunlann ifade ettikleri vakitlerin ne zaman geleceği bilinmemektedir. Bunlann bilgisi ancak Aİlaha ait­tir. Bunlann dışında bulunan bütün âyetler ise muhkemdir. Muhkem âyetler, ya herkesin anlayabileceği şekilde açık ve seçiktirler veya birçok şekilde tefsir edi-lebilcek mahiyettedirler. Bu mânâlan ya bizzat Allah teala açıklamıştır veya Hz. Muhammed, onları ümmetine izah etmiştir. Bu itibarla bunlann mânâlan, üm­metin âlimlerine gizli kalmamıştır.   .

Ayet-i kerimede “Muhkem âyetler, kitabın anasıdır (esasıdır)” Duyurul­maktadır. Müfessirler bu ifadeden neyin kastedildiği hakkında iki görüş zikretmislerdir.

a- Bazılarına göre bunlara “Kitabın anasıdır” denmesinin seebi farzların, cezaların ve diğer hükümlerin onların içinde olmasındandır. Zira Araplar, her şeyin ileri gelenini kelimesini ilave ederek ifade ederler. Mesala Mekkeye Merv şehrine Kervanın reisine adım vermişlerdir. İbn-i Zeyde göre ise “Kitabın anası” de­mek “Kitaptaki âyetin her türünü içinde toplayan” demektir.

b- Diğer bir kısım âlimlere göre ise “Kitabın anası” ifadesinden maksat, surelerin baş taraftandır. Çünkü sureler bu baş taraflanyla tanınırlar. Mesela, Bakara suresi ile tanınır. Âl-i İmran suresi ile tanınır.

Âyet-i kerimede geçen ve “Kalblerdeki eğrilik” diye tercüme edilen kelimesi, Muhammed b. Cafer tarafından “Kalblerinde haktan sap­ma eğilimi bulunanlar” şeklinde, Mücahid, Abdullah b. Abbas ve Abdullah b. Mes’ud tarafından ise “Kalblerinde şek ve şüphe bulunanlar” şeklinde izah edil­miş, İbn-i Cüreyc de, bunlardan maksadın münafıklar olduğunu söylemiştir.

Âyet-i kerimede “Kalblerinde eğrilik bulunanlar, âyetlerin müteşabih olanlarına uyarlar.” buyrulmaktadır. Yani, kalblerinde haktan sapma meyiii bu­lunanlar, âyetlerin lafızları birbirine benzeyen ve mânâlan çeşitli ol ani an n a tabi olup onu çeşitli şekillerde yorumlarlar ki kalblerinde bulunan sapma ve hak yol­dan ayrılma hastalıklarına bir bahane bulsunlar. Onlar, ayetlerin te’villerini bil­mekte güçsüz olan kimselerin kafalarım karıştırsınlar. Böylece kendi sapikhkla-nnı aşılama imkânı bulsunlar.

Abdullah b. Abbas bu ifadeyi şöyle izah etmiştir. Kalblerinde haktan sap­ma eğilimi bulunan insanlar, muhkem olan âyetleri müteşabih olan âyetlere gö­re, müteşabih olan âyetleri de muhkem olan âyetlere göre yorumlamaya çalışır­lar. Böylece insanlann kafalarını kanştın-nak isterler. Allah da onların kafalarını kanştınr.

Muhammed b. Cafer ise âyetin bu bölümünü şu şekilde izah etmiştir: “Kalblerinde haktan sapma duygusu bulunanlar, uydurdukları ve bid’at olarak icadettikleri şeyleri tasdik ettirmek için kitabın âyetlerinden çeşitli şekillerde yorumlanabilecek olanlarına uyarlar ki söylediklerine delil olsun ve ortaya bir şüphe atmış olsunlar.

Süddi de âyetin bu bölümünü şöyle izah etmiştir: Kalblerinde haktan sap­ma duygusu olanlar, neshedilen ve nesheden âyetlere tabi olurlar ve şöyle der­ler: “Niçin nesheden âyet gelinceye kadar, neshedilen âyetle şöyle amel edildi?” Sonra o bırakıldı ve nesheden âyetle amel edilmeye başlandı? Daha önce gelip te neshedilen âyetle amel etümıektense daha baştan itibaren son gelen âyetle amel edilmiş olsaydı daha iyi olmaz mıydı? Buna göre Kur’anın bir yerinde geçen bir âyetle amel eden kimse cehennem azabına uğratılmakla tehdit edilmek­te, başka bir yerde zikredilen bir âyette aynı ameli işleyene herhangi bir ceza vaadedilmemektedir. Bu nasıl olur?” derler ve böylece insanları saptırmaya çalı­şırlar.

Müfessirler bu âyette zikredilen ve kalblerinde haktan sapma isteği bu­lunduğu bildirilen kişilerden kimlerin kastedildiği hususunda çeşitli görüşler zikretmişlerdir:

a- Rebi’ b. Enes, bunların, Resulullaha gelen Necran Hrıstiyanlan olduk­larını söylemiştir. Bu hususta Rebi’nin şunları söylediği rivayet edilmektedir.” Necran Hristiyanlarının heyeti Resulullaha gelmiş, onunla tartışmaya girmiş ve şöyle demişlerdir: “Sen, İsamn, Allah’ın sözü ve ruhu olduğunu zannetmiyor musun?”. Resulullah onlara “Evet o öyledir.” demiştir. Hristiyanlar da “Senin bu sözün bizim için kâfidir.” demişler, işte bunun üzerine Allah teala “Kalble­rinde eğrilik bulunanlar, fitne çıkarmak ve arzularına göre açıklamak niyetiyle Kur’anın, müteşabih olan âyetlerine uyarlar.” âyetini indirmiştir. Başka bir âyetinde de buyurmuştur ki: “Allah katında İsamn durumu da Âdemin durumu

gibidir. Allah Âdemi topraktan yarattı. Sonra da ona “Ol” dedi ve o da Oluver­di

b- Diğer bir kısım âlimlere göre ise, âyetin bu bölümünde zikredilen, sap­ma duygusu taşıyan insanlardan maksat, Yasirb. Ahtab, Huyey b. Ahtab gibi Resulullahın ve ümmetinin ne kadar devam edeceğini gibi mukattaa harflerden çıkannaya çalışan Yahudilerdir. İşte Allah teala bu Yahudiler hakkında şöyle buyurmuştur: “Kalblerinde hidayeten sapma isteği bulunan bu Yahudiler, çeşitli yönlere çekilebilen mukattaa harflerini te’vil etme­ye geriştiler. Bundan maksatları fitne çıkarmak ve heva ve heveslerine göre âyetleri yorumlamaktır.”

c- Katade ve Hz. Aişeden nakledilen diğer bir görüşe göre âyetin bu bö­lümünde zikredilen “Kalblerinde sapma duygusu bulunan kişiler “deri, ‘maksat, Kur’an-ı Kerimin çeşitli te’villere ihtimali bulunan âyetlerini yanlış bir şekilde yorumlayarak Resulullahın getirdiği dine bid’at sokmak isteyen her insandır. Bu hususta Katadenin şunları söylediği rivayet edilmektedir. Katatle: “Kalblerinde eğrilik bulunanlar, fitne çıkarmak ve arzularına göre açıklamak niyetiyle Kur’anın müteşabih âyetlerine uyarlar” âyetini okuduktan sonra demiştir ki: “Şa­yet, Haruriye (Harici) fırkası ve Sebeiyye fırkası bu insanlardan sayilmazlarsa başka kimler sayılacaktır? Yemin olsun ki, Bedir savaşına katılan, Hudeybiye-de Resulullah ile birlikte Biat-i Rıdvan’ı yapan muhacirlerde ve Ensarda, bilgi edinmek için yeteri kadar haber, öğüt almak isteyen için yeteri kadar öğüt bulunmaktadır. Yeter ki kişi, aklını kullanıp gözünü açsın. Şüphesiz ki Hariciler, Medinede, Samda ve Irakta Resulullahın sahabileri bulunduğu bir zamanda Müslümanlara karşı çıktılar. O gün Resulullahın hanımları da hayattaydı. Valla­hi, sahabilerden ve Resulullahın hanımlarından ne bir erkek ne de bir kadın Ha­ricilere katıldı. Onlar, Haricilerin durumlarını tasvip etmiyorlar ve onlara mey­letmiyorlardı. Bilakis onlar, Resullahın, daha sonra ortaya çıkacak olan bu in­sanları ayıpladığını ve onları sıfatlarıyla tanıttığını anlatıyorlardı. Evet, sahabi-ler, Haricilere kalberiyle buğzediyor, dilleri ile yeriyor onlarla karşılaştıktan za­man elleriyle de sert davranıyorlardı. Yemin olsun ki eğer Haricilerin tutumları, doğru bir yol olsaydı onlar ümmetle birleşirdi. Fakat onların yollan sapıklıktı. Bu nedenle aynlığa düştüler. Evet, herhangi bir husus Allah’ın gönderdiği hü­kümler dışındaki bir şeyden kaynaklanırsa, o hususta çokça ihtilaf edildiğini gö­rürsün. Hariciler, uzun zamandan beri bu işi istiyorlardı. Onlar bu işte başarılı olabildiler mi? Sübbahallah… Bu kavmin sonra gelenleri, daha önce geçmiş olanlardan nasıl oluyor da ibret almıyorlar? Şayet onlar hidayet üzere olsaydılar. Allah onlan galip getirir ve başarıya ulaştınrdı, onlara yadım ederdi. Fakat onlar bâtıl üzere olduklan için Allah onlan yalanladı ve ayaklanın kaydırdı. Gördüğü­nüz gibi Hariciler, her başlannı kaldırdıklarında Allah onlann delillerini çürüt­müş, konuştuklarını yalanlamış ve kanlannı akıtmıştır. Batıl düşüncelerini içle­rinde gizlediklerinde de bu düşünceleri kalbelerinde bir yaraya dönüşmüş ve kendileri için bir üzüntü kaynağı olmuştur. Eğer onlar bunu açığa vuracak olur­larsa Allah onların kanlannı akıtmaktadır. Allaha yemin olsun ki onların edin­dikleri din kötü bir dindir, Siz ondan kaçının. Allaha yemin olsun ki Yahudilik bid’attir, Hristiyanlık bid’attır. Sebeilik bid’attır. Bunlar ne Allah’ın kitabında ne de Peygamberin sünnetinde bulunan şeylerdir.

Bu âyetin izahında Hz. Aişenin de şunlan söylediği rivayet edilmektedir.

Resulullah: “Sana kitabı indiren o’dur. O kitabın bir kısım âyetleri muhkemdir, (mânâsı açıktır) bu âyetler kitabın anasıdir. (esasıdır) Diğer bir kısım âyetleri de müteşabihtir (anlaşılması güçtür) Kalblerinde eğirilik bulunanlar, fit­ne çıkarmak ve arzularına göre açıklamak niyetiyle müteşabih olanlarına uyar­lar. Oysa bunların açıklamasını sadece Allah bilir. İlimde ileri gitmiş olanlar ise “Biz bunlara iman ettik. Hepsi rabbimiz katındadır.” derler. Bunları ancak akıl sahipleri düşünür.” âyetini okudu ve sonra şöyle buyurdu: “Ey Aişe, sen, kitabın müteşabih âyetlerine uyanları gördüğün zaman bil ki, işte Aİlahın zikrettiği kimseler onlardır. Siz onlardan kaçmın

Taberi diyor ki: “Ayetin zahiri gösteriyor ki bu âyet, Allah Teâlâ’nın, Resulullaha indirdiği müteşabih âyetlere dayanarak Resulullah ile tartışmaya giri­şen kimseler hakkında inmiştir. Bu tartışma Hz. İsa hakkında veya ResuUillahin ve ümmetinin ömrü hakkındaki tartışmadır. Çünkü “Bunların açıklamasını sade­ce Allah bilir.” ifadesi göstermektedir ki, Resulullah ile tartışmaya girişenkim-seler, müteşabih âyetlere dayanarak bilmek istedikleri zamanı (iğrenmeye çalış­mışlardır.

Ayet-i kerimede “Fitne çıkarmak için müteşabih olanlarına uyarlar” buy-rulmaktadır. Burada zikredilen “Fitne”den maksat, “Allaha ortak koşmak”tır. Yani, kalblerinde sapıklık bulunanlar Allaha ortak koşmak istedikleri için mânâları anlaşılamayan müteşabih âyetlere uyarlar.” demektir.

Mücahid ve Muhammed b. Cafere göre ise buradaki fitne”den maksat, şüphe sokmak ve insanların kafalarını kanştınnaktır. Yani, kalblerinde sapıklık bulunanlar, Kur’anın, çeşitli mânâlara yorumlamaya müsait bulunan müteşabih âyetlerine tabi olurlar ki, insanların kafalarını karıştırsınlar, böylece kalblerinde bulunan bâtıl düşüncelere bir delil bulabilsinler.

Taberi de bu görüşün daha evla olduğunu beyan etmiştir. Âyetin kinler hakkında indiği hususunda da Özetle şunları söylem iştir: “Her ne kadar bu âyet, yukarıda zikrettiğimiz müşrikler hakkında inmişse de, Kur’anın müteşabih âyetlerini te’vil ederek hak ehline karşı tartışmaya girişen, muhkem âyetleri bı­rakıp müteşabih âyetleri alarak müminlerin kafasını karıştıran, böylece Aİlahın dinine bid’at sokmak isteyen her bid’atçı bu âyetin kapsamına girmektedir. Bu bid’at ister Hristiyanhğa tabi olanlar tarafından ortaya atılmış olsun isterse Ya­hudiliğe tabi olanlar tarafından,ister Mecusiler tarafından ortaya atılmış olsun, isterse Sebeiler tarafından, ister Hariciler tarafından ortaya atılmış olsun isterse kaderi inkâr eden Kaderiyeciler veya Cüheymiîer tarafından. Nitekim Resullah bu hususta:

“Ey Aişe sen, kitabın müteşabih âyetlerine uyanları gördüğün zaman bil ki işte Allahm zikrettiği kimseler onlardır. Siz onlardan kaçının. buyurmuş­tur.” Taberi sözlerine devamla diyor ki: “Fitne kelimesinin izahında, bundan maksadın, şüphe sokmak ve insanların kafasını kanştırak olduğunu söyleyen görüşü tercih edip te bundan maksadın Allaha ortak koşmak olduğunu söyleyen görüşü tercih etmeyişimizin sebebi şudur: Zaten bu âyet-i kerime, müşrikler hakkında inmiştir. Müşriklerin, tekrar müşrikliğe dönmek istemeleri söz konusu değildir. Halbuki onların, müteşabih âyetleri yorumlayarak insanların kalbine bazı şüpheleri sokmaları ve müminlerin kafalarını karıştırmaları, kendilerinden beklenen davranışlardır. Bu itibarla fitneyi bu son anlamda yorumlamak daha evladır.

Âyet-i kerimede “Arzularına göre açıklamak (Te’vil etmek) niyetiyle mü­teşabih olanlara uyarlar.” buyrul m aktadır. Müfessirler, müşriklerin, müteşabih âyetleri, hangi şekliyle te’vil ettikleri takdirde heva ve heveslerine göre te’vil et­miş olcaklan hususunda farklı görüşler zikretmişlerdir.

a- Abdullah b. Abbasa göre buradaki te’vüden maksat, Yahudilerin Kur’andaki gibi mukattaa harfleri, cümlelerin hesabında kulandan Ebced hesabıyla hesap yaparak Hz. Muhamme-din ve ümetinin ömürünü bilmek istemeleridir. Yani, kıyametin ne zaman kopa­cağını tesbit etmeye çalışmalarıdır.

b- Süddiye göre ise buradaki te’vilden maksat, bir kısım insanların neshe-dici son hükümlerin gelmesinden Önce onların ne zaman geleceklerini bilmeye çalışmalarıdır.

c- Muhammed b. Cafer b. Zübeyre göre ise buradaki te’vilden maksat, Kur’an-ı Kerimin, çeşitli yorumlara müsait olan müteşabih âyetlerini, kalblerin­de sapma bulunanların sapıklıkları doğrultusunda yorumlanılarıdır.

Taberiye göre ise, buradaki te’vilden maksat, Abdullah b. Abbas ve Süd-dinin dediği gibi, müteşabih âyetleri, geleceğe ait vakitleri bilmek için te’vil et­mektir. Zira Allah teala, yapılan bu te’vili, kendisinden başka kimsenin bilemeyeceğini beyan etmiştir. Allah tealadan başkasının bilmeyeceği şeyler ise, daha önce de beyan edildiği gibi, gelecekle ilgili vakit ve olaylardır.

Âyet-i kerimede “Oysa bunların açıklamasını (te’vlini) sadece Allah bilir. İlimde ileri gitmiş olanlar ise “Biz bunlara iman ettik, hepsi rabbimiz katından-dır.” derler. Buyrulmaktadır. Müfessirler bu ifadeyî iki şekilde izah etmişlerdir.

a- Hz. Aişe, Abdullah b. Abbas, Urve b. Zübeyr, Ömer b. Abdülaziz ve Malikin bu âyet-i kerimeyi mealde zikredildiği şekilde tefsir ettikleri rivayet edilmektedir. Bunlara göre âyetin mânâsı şöyledir: “Bu müteşabih âyetlerin te’viîini yalnızca Allah bilir. İlimde ileri gidenler bilmezler. Onlar, bu gibi âyetlere iman ettiklerini bildirirler.

b- Yine Abdullah b. Abbas, Mücahid, Rebi’ b. Enes ve Muhammed b. Caferden nakledilen diğer bir görüşe göre âyetin bu bölümünün te’vili şöyledir. “Müteşabih olan âyetlerin te’viîini ancak Allah ve ilimde ileri gitmiş olanlar bi­lir. İlimde ileri gitmiş olanlar, onların te’villerini bilmeleriyle birlikte, “Biz bun­ların hepsinin rabbimizin katından olduğuna iman ettik.” derler.

Görüldüğü gibi birinci görüşte olanlar, cümlenin “Bunun te’viîini ancak Allah bilir.” ifadesiyle bittiğini “İlimde ileri gidenler” ifadesinin yeni bir cümle olduğunu söylemişlerdir. İkinci görüşte olanlar ise, “Bunun te’viîini ancka Allah bilir.” ifadesiyle cümlenin bitmediğini, ilimde ileri gidenlerin de “Allah” lafzına bağlı olan edatla bağlandığını, bu itibarla, müteşabih olan âyetlerin mânâsını hem Allah tealanın hem de ilimde ileri gidenlerin bildiğini söylemişlerdir. Taberi birinci görüşü tercih etmiş ve ilimde ileri gidenlerin, müteşabih âyetlerin te’villerini bilmeyeceklerini söylemiştir. Taberi, “Te’vil” kelimesinin Arapçada mânâsının, “Tefsir etmek, baş vurmak, bir şeyin neticesinf almak” mânâlarına geldiğini söylemiş ve buna dair Arap edebiyatından şiir örnekleri göstermiştir.

Âyet-i kerimede geçen ve “İlimde ileri gidenler” diye tercüme edilen ifadesinden maksat, “Sağlam bilgi elde eden, bilgi-

lerini kuvvetlice ezberleyen ve bilgilerine şek ve şüphe katmayan âlimlerdir.” Ebudderda ve Ebu Ümame el-Bâhilî Resulullahtan” sarsılmaz şekilde sağlam olan” kimdir? diye sorulduğunu, Resulullahın da: “O, yeminini yerine getiren, lisanı doğruyu söyleyen, kalbi söylediğine göre doğru olan ve karnı iffetli olandır. İşte “İlmi sarsılmaz derecede sağlam olan bu­dur.” buyurduğunu söylemişlerdir.

Abdullah b. Abbas, Süddi ve İbn-i Cüreyeden nakledilen bir görüşe göre burada zikredilen âlimlerin “İlimleri sarsılmayan” sıfatıyla sıfatlanmalarının sebebi, onların müteşabih âyetlere “Biz bunlara iman ettik. Hepsi rabbimizin katmdadır.” demelerindendir. Yani onlann ilimlerinin sarsıl­maz olması, imanlarının sağlam oluşundandır.