İYİLİK NEDİR VE İYİLER KİMLERDİR?

Hamd alemlerin Rabbi, Maliki olan hangimizin daha iyi amel işleyeceğini belirlemek için ölümü ve hayatı yaratan Allah (Celle Celaluhu)’a aittir. Salat ve selam önderimiz ve rehberimiz Hz. Muhammed (sav)’e onun ehli beytine, dinin yaşanması konusunda bizlere örneklik teşkil eden ashabına ve tüm Müminlerin üzerine olsun.

İyilik nedir? Acaba iyilerden nasıl olunur? insanlara yardım ederek, doğayı koruyarak, hayvanları gözeterek mi iyilerden oluruz? Bu soruların cevabını bulacağımız bu yazımızda Kur’an ve sünnet çerçevesinde makbul olan iyi kişi ve iyi ameli açıklamaya gayret göstereceğiz.

İyi kelimesi Türkçe de ‘istenilen, beğenilen nitelikleri taşıyan, kötü karşıtı, doğru olan’ gibi anlamalara gelmektedir. Bu kelimenin karşılığı ise Arapçada ‘Birr’, ‘Hasen’, hayr’ gibi kelimelerle ifade edilmektedir. Kendi aralarında farklı manalar ifade eden bu kelimeler genel muhtevada bizlere ‘iyi’ kelimesini anlamamıza yardımcı olacaktır.

Kur’an’ı kerimde iyilik nedir sorusunun cevabını bizzat Alemlerin Rabbi olan Allah(Celle Celaluhu) bizlere vermiştir. Kur’an’a göre iyiliğin önceliği vardır. Yani bir şeyin iyi olabilmesi için bu şartın gerçekleşmesi gerekmektedir. Aksi takdirde yapılanlar Allah(Celle Celaluhu) katında kabul görecek ameller olmaktan ziyade bedeni yoran hareketler ya da malın eksilmesinden başka bir şey olmayacaktır. Allah(Celle Celaluhu) ayette şöyle buyurmaktadır;

‘Yüzlerinizi doğu ya da batı tarafına çevirmeniz iyilik değildir. Asıl iyilik; Allah(Celle Celaluhu)’a, âhiret gününe, meleklere, kitaplara ve peygamberlere inanan; malını sevdiği halde akrabasına, yetimlere, yoksullara, yolda kalan gariplere, dilenenlere, hürriyetine kavuşmak isteyen köle ve esirlere veren; namazı dosdoğru kılıp zekâtı ödeyen, antlaşma yaptığında sözünde duran; sıkıntı, darlık, hastalık ve şiddetli savaş zamanlarında sabredenlerin yaptığıdır. Kulluklarında samimi ve dürüst olanlar işte bunlardır; gerçek takvâ sahipleri de yine bunlardır.’ (Bakara/177)

Ayette açıkça ifade bulunduğu üzere iyiliğin, iyi olabilmenin ilk merhalesi imandır. İmansız yapılan tüm iyi olarak tarif edilen fiillerin Allah(Celle Celaluhu) katında bir geçerliliği yoktur. Belki dünya hayatında toplum iyi olarak nitelendirse de bu nitelemelerin ahirette bir karşılığı olamayacaktır. O halde bilmeliyiz ki ‘İYİ’ olabilmenin ilk aşaması Allah(Celle Celaluhu)’a olan iman ve teslimiyettir.

İyilik ve kötülük birbirine zıt iki kavramdır. Birbirine zıt olan bu iki kavram fiile döküldüğünde ortaya iyi iş ve kötü iş olarak yine birbirine zıt fiiller ile karşılaşmaktayız. Peki o halde bizler iyi olan işler ile kötü olan işleri nasıl ayırt edeceğiz? Bir şeyin iyi olabilmesi veya kötü olabilmesi için toplumda kabul görülmesi bizlere yeterli bir sebep midir? Elbette bir Müslüman için bu soruların cevabı Kur’an ve sünnetin dışında yanıtlanamayacağı için bizler sorularımızın cevabını şer’i ölçülerde cevaplayacağız.

Bir fiilin iyi veya kötü olabilmesi için Şer’i ölçüde kabul edilmiş olmalıdır. Toplumların örf ve adetlerinin kabul gördüğü fiiller Allah(Celle Celaluhu) katında da kabul görülmüştür gibi bir davranışta veya düşünüşte bulunmak açıkça cehalettir. Nitekim toplumların iyi veya kötü olarak kabul gördüğü fiiller ilahi bir kaynaktan beslenmemektedir. Örneğin;

‘Sana ayın hallerinden soruyorlar. De ki: “Onlar insanlar ve hac için zaman ölçüleridir.” Evlere arkalarından girmeniz iyilik değildir. Asıl iyilik, Allah(Celle Celaluhu)’a karşı gelmekten sakınan kimsenin iyiliğidir. Evlere kapılarından girin ve Allah(Celle Celaluhu)’a karşı gelmekten sakının ki kurtuluşa eresiniz.’ (Bakara/189)

Allah(Celle Celaluhu) bu ayette Arapların yanlış bir adetine dikkat çekmektedir. Bir kısım Araplar, hac veya umre için ihrama girdiklerinde eve, bağa ve çadıra kapısından girmezlerdi. İhrâma giren eğer yerleşik bir hayat sürüyor ve binâda oturuyorsa evin arka tarafından bir delik deler ve ihrâmdan çıkıncaya kadar bu delikten girip çıkardı. Ya da eve bir merdivenle çıkıp inerdi. Eğer göçebe bir hayat sürüyor ve kıl çadırlarda oturuyorsa çadırın kapısından girip çıkmaz, arkasından dolanırdı. Bazıları da ihrama girdikten sonra gölgelenmez, keş yemez ve yün kırkmazlardı. Bu hareketlerini de iyilik ve sevap sayarlardı. Ancak Allah(Celle Celaluhu) bu ayetle iyiliğin ölçüsünü kendi inançları ile belirleyen bu topluluğu uyarmış ve iyiliğin bu olmadığını söylemiştir.

İslam iyi ve kötü davranışları ilahi bir kaynak çerçevesinde oluşturmaktadır. O halde bizler için İslam’ın emrettiği şeyler iyi nehyettiği şeyler ise kötüdür. Örneğin bir İnsanın ihtiyacını gidermek iyi bir şeydir. Ancak bu kimse İslam’a savaş açmış ve düşman olmuş bir kimseyse yapılan iyilik, iyilik olmaktan çıkıp kötü bir davranış haline gelir. Yine Allah(Celle Celaluhu) yolunda mücadele etmek Allah için yapıldığı takdirde iyi bir davranıştır. Ancak bu mücadele nefsi arzu, mal, şöhret gibi niyetlerle yapıldığında her ne kadar dışardan iyi gözükse de o fert için kötü bir davranıştır. Yani niyetin iyi olup kötü davranış sergilemekte, niyetin kötü olup iyi davranış sergilemekte kişiye fayda vermez. Nitekim münafıklar kötü işlerinden sonra iyi niyet serzenişlerinde bulunarak iyilik yapmak istediklerini söylemişlerdi. Ancak Allah(Celle Celaluhu) onlar için kalplerinde olanı çok iyi bilmekteyiz diyerek bu yaptıklarının iyi bir davranış olmadığını belirtmiştir. Allah(Celle Celaluhu) şöyle buyurmaktadır;

‘Öyleyse nasıl olur da önceden yapıp ettikleri yüzünden başlarına bir felâket gelince hemen “Biz yalnızca iyilik etmek ve arayı bulmak istedik” diye yemin ederek sana gelirler!’ (Nisa/62)

O halde şer’i ölçü de olduğu müddetçe Allah(Celle Celaluhu) için yapılan davranışlar iyi ve kişiye fayda vermektedir.

İyi ve kötü davranışlarla ilgili birçok ayet ve hadis mevcuttur. Bunlara rahatlıkla ulaşabilirsiniz. Bizim bu yazımızdaki gayemiz Müslümanların iyi olarak tarif etmesi gereken kişinin kim olduğu ve iyi ve kötü davranışın neye göre olması gerektiğidir.

‘Eğer iyilik ederseniz kendinize etmiş, kötülük ederseniz yine kendinize etmiş olursunuz.’ (İsra/7)

ELHAMDULİLLAHİRABBİLALEMİN