HZ. ÖMER (R.A)’ İN HİLAFETİ – 2

ALLAH (Celle Celaluhu)’ a yarattığı mahlukat adedince ve daha da fazlasıyla hamd olsun. Biz ancak ona kulluk eder ve ondan yardım dileriz, nefislerimizin şerrinden ve amellerimizin kötülüklerinden ona sığınırız.

Salat ve selam yaşayan Kur’an, müminlerin örneği ve önderi, müminlere karşı çok şefkatli, kafirlere karşı çok şiddetli olan Hz. Muhammed (s.a.v.)’e onun ehline, ashabına ve tüm mümin kulların üzerine olsun.

Bu yazımızda Hz. Ömer (r.a.)’ın hilafetinden yine birkaç kesit aktarmaya çalışacağız ki başta tüm idare konumunda olanlara ve hepimize örneklik teşkil etsin .

Hz. Ömer yüklenmiş olduğu görevin idrakine varacak bir kişiliğe sahiptir. Şüphesiz ki bu ALLAH (Celle Celaluhu)’ın ona bir lütfudur. Zaten kişilik özelliği olan incelik, dikkat ve rikkatle İslâm halifesi vazifesini de başarıyla yapacağından kimsenin şüphesi yoktur. Onda bencilliğin yeri yoktur.

Peygamber Efendimizin şöyle dediği rivayet edilir: “Zulmetmediği sürece Allah yönetici ile birliktedir. Zulmettiği takdirde Allah onu kendi başına bırakır.” Hz. Ömer bunu çok iyi bilmekteydi.

İtaat olmadığı takdirde ne bir ümmet, ne bir grup, ne bir heyet, ne bir cemaat ayakta durur ve birbirine bağlı olur. İşte Hz. Ömer itaat edilecek kişi olmayı başarmıştır. Verdiği emirlerin uygulanmasına son derece titizlik gösterir, uygulamada gevşekliğe yer vermezdi. İsyan, emirlere, düzene itaatsizlik, topluma muhalefet İslâm’ın kabul etmediği şeylerdir.

Peygamber Efendimiz, “Sizi Allah’ın kitabı ile yöneten bir köle başınıza tayin edilecek olursa dinleyiniz ve itaat ediniz” demişlerdir. Kişisel menfaatlere aykırı olsa da gerekli şartlara sahip olan yöneticiye itaat esastır. İtaat, İslâm cemaatinin ortaya çıkışının baş unsuru, sürekliliğin esası ve huzurun direğidir. Ayrıca itaat imanın delilidir. Bununla ilgili kesin hüküm de vardır.

Hz. Ömer, adaletiyle İslam’ın nuru sayılmıştır. Hak ile batılı ayırt ettiği için kendisine “Faruk” sıfatı verilen Ömer, halifeliği sırasında halkın tüm ihtiyaçlarını gözetmiş, onların dertlerine ulaşabildiği oranda bizzat kendisi çözümler sunmuştur. Halkın can ve mal güvenliğine önem vermiş, onların sorumluluğunu tam anlamıyla üstlenmiştir. Hatta “Fırat kıyısında bir deve helak olsa, Allah bunu Ömer’den sorar diye korkarım.”[3] diyerek, bu sorumluluk duygusunu dile getirmiştir.

Hz. Ömer’in yaşantısına baktığımızda o, halifeliği döneminde halkı herhangi bir şeyden men ettiği yahut yapılması gereken bir karar aldığında bunu ilk önce kendi nefsinde ve evinde tatbik etmiş daha sonra insanlara aldığı karara uymalarını emretmiştir.

Hz. Ömer, toplumun çıkarları ile memurlarının menfaatlerini dengede tutmaya itina gösterirdi. Onun gözünde bir vali, toplumun herhangi bir ferdi gibiydi. Adaleti uygularken sıradan bir kişi ile bir valiyi ayırt etmezdi. Bir hutbesinde : “Ey insanlar! Sizi yönetmek üzere tayin ettiğim bir memurdan cefa görürseniz, hemen bana bildirin. Allah’a yemin ederim ki, öyle bir yöneticiden kesinlikle hakkınızı alır ve kısas uygularım.” diyordu.

Devlet yönetiminde görevli olan insanların, kendilerine herhangi bir adaletsizlik yapmamaları için onları haberli-habersiz sıkı bir şekilde denetim altında tutmuş, valilere mektuplar yazmış, adalet çizgisinden ayrılmamaları konusunda onları ihtar etmiştir.

“Bir adam Ebû Musa el Eş’ari’nin maiyetindeydi. Savaşta ganimet ele geçirdiler. Ebû Musa hissesini verirken tamamını vermediği için adam:

 -Sen hissemin hepsini vermezsen almam, dedi.

  Ebû Musa da kızıp adama yirmi değnek vurduktan başka saçını da kestirdi. Adam da saçını toplayıp Ömer’e gitti ve cebinden saçlarını çıkarıp Ömer’in göğsüne fırlattı. Ömer (r.a.):

 – Meselen nedir, diye sordu. Adam meseleyi anlattı. Bunun üzerine Hz. Ömer, Ebû Musa’ya şu mektubu yazdı:

  “Selam üzerine olsun.

    Falan oğlu falan bana şöyle şöyle söyledi. Benim de sana kesin emrim şudur ki, eğer adama herkesin gözü önünde bu hakareti yapmış isen, sen de herkesin önünde otur da, adam gelip aynı biçimde senden kısas alsın, eğer kimsenin görmediği bir yerde ona bu hakareti yapmış isen sen de kimsenin bulunmadığı bir yerde otur yine aynı  hakareti sana yapsın.”

    Ebû Musa (r.a.) mektubu alır almaz, kendisinden kısas alınmak üzere oturdu. Adam da ona:

   – Ben Allah için seni affettim, dedi.”

Peygamber Efendimizin en sadık dostu ve halifesi olan Ömer’in şu ince ve derin idrakine bakınız:

     Hz. Ömer, hilafeti zamanında vuku bulan bir kıtlıkta, bir deve kesilip Medine-i Münevvere’nin fukarasına dağıtılmasını emir buyurdu. Deveyi keserek fakirlere dağıtan kişi, devenin yağlı kısmından bir parça eti alarak güzelce pişirip iftar vaktinde halifenin huzuruna götürdü. Halife:

 – Bu et neredendir, diye sordu:

 – Ey mü’minlerin emiri, kesilmesini emir buyurduğunuz deveden size düşen paydır. Bu sözü duyan Ömer’in rengi değişti ve ağlayarak:

 – Benim gibi bir emre yazıklar olsun ki, fukaraya etin kötü kısımlarını dağıttırır, kendisi ise iyi ve yağlı kısmını yer. Ey hizmetçi! Bir daha böyle yapma, kaldır bu yemeği fakirlere götür, bana yine eskisi gibi yemek getir. Halife olan kimseye ayda bir kere et yemek kâfidir, buyurdu.

  Hizmetçinin getirdiği bir parça kuru ekmekle bir miktar zeytinyağını yiyen Hz. Ömer Cenab-ı Hakk’a şükretti.

Hz. Ömer ile ilgili bu örnekler incelendiğinde akla ister istemez dünün ve bugünün idarecilerinin lüks yaşantıları, bunlara mukabil halkın belli bir bölümünün ise belki kuru bir ekmeğe muhtaç olduğu gelmiştir. İnsanoğlu bunları düşünmekte haksız da sayılmaz. Zira günümüzde idareciler ile halk arasında öyle bir uçurum var ki; halkından bihaber olarak yaşayan idareciler kendilerine halktan bu yönde şikayetler geldiğinde bunu abartı olarak görmektedirler. Öyle ya; lüks mekanlarda, lüks sofralarda, lüks eşyalar ve arabaların içinde yaşayanlar, halkın içerisine karışamamış, halktan biri olamamış olanlar elbette ki “evimize ekmek götüremiyoruz” diyenlerin sözlerini abartılı bulacaklardır ve onları anlamayacaklardır.

Hz. Ömer (r.a.)’ın anlamasının en önemli etkenlerden birisi İslam Medeniyetinin hâkim olduğu bir toplum olması ve devletin anayasasının Kur’an olmasıydı. Günümüzdeki gibi beşerî düzenlerin hâkim olduğu düzenlerde böyle bir adaleti tesis edebilmek imkânsızdır. Çünkü insan nefis sahibidir. Allah’ı ve ahiret gününü hesaba katmayanlar ya kendi menfaatlerini,  kendi gruplarının veya akrabalarının menfaatlerini önceleyecek düzenlemeler yapacaklardır. Ancak Allah (cc) adına hareket edenler, Allah (cc) kime ne pay veriyorsa, kime ne gibi haklar veriyorsa; hak sahipleri arasında parti, grup, akraba ayrımı yapmadan vermeleri gerekenleri verirler. Haddi zatında Yüce Allah, herkesin Allah’ı olduğuna göre, kulları arasında adaletsizlik yapmaz. O halde Allah (ac)’ın adaletini uygulayanlar hata etmezler ve adalet ile hükmetme de zirveye çıkabilirler.

Ömer’in Adaletinin Kaynağı Kur’an’ı Kerim’dir. Hz. Ömer hüküm verirken Allah’ın kitabı ile hüküm verirdi. Onun başkanı olduğu devletin yönetiminde işler Kur’an’ı Kerim’e göre belirlenirdi. Kur’an’ın hükümleri birebir tatbik edilir, orada bulunamayınca Hz. Peygamber’in sünnetine danışılır, orada da bulunamayınca içtihat edilirdi.

Kur’an ve sünnet ile hükmetmiş olmasaydı hiç şüphesiz Hz. Ömer, adaletiyle nam salan bir halife olamazdı ve o toplulukta aynı güzellikte bir topluluk olmazdı .

Şimdi Hz. Ömer (r.a.) hilafeti zamanından bir olayı misal vererek yazımızı sonlandıralım….

Bir gün Hz. Ömer (ra.) arkadaşlarıyla sohbet ederken, huzura üç genç girer. Derler ki:

“Ey halife, bu aramızdaki arkadaş, bizim babamızı öldürdü. Ne gerekiyorsa lütfen yerine getirin.”

Bu söz üzerine Hz. Ömer (ra.) suçlanan gence dönerek:

“Söyledikleri doğru mu?” diye sorar. Suçlanan genç:

“Evet, doğru!” der.

Bu söz üzerine Hz. Ömer (ra.):

“Anlat bakalım, nasıl oldu?” diye sorar.

Bunun üzerine genç anlatmaya başlar:

“Ben bulunduğum kasabada hâli vakti yerinde olan bir insanım. Ailemle beraber gezmeye çıktık, derken bu arkadaşların bulunduğu yere kadar geldik. O sırada hayvanların arasında her görenin bir kez daha dönüp baktığı çok güzel bir atım vardı. Hayvanıma ne yaptıysam, bu arkadaşların bahçesinden meyve yemesine engel olamadım. O sırada arkadaşların babası içeriden hışımla çıktı, atıma bir taş attı ve atım oracıkta öldü. Bu durum nefsime ağır geldi. Ben de bir taş alıp attım, bu defa bunların babaları öldü. Kaçmak istedim fakat arkadaşlar beni yakaladı. Durum bundan ibaret” dedi.

Bu söz üzerine Hz. Ömer (ra.):

“Söylenecek bir şey yok. Bu suçun cezası kısas (idam). Madem suçunu da kabul ettin…” dedi.

Bunun üzerine delikanlı söz alarak:

“Efendim, bir özrüm var” diyerek konuşmaya başladı. “Ben memleketimde zengin bir insanım. Babam rahmetli olmadan bana epey bir altın bıraktı. Gelirken kardeşim küçük olduğu için saklamak zorunda kaldım bunları. Şimdi siz bu cezayı infaz ederseniz, yetimin hakkını zayi ettiğiniz için Allah (cc.) indinde sorumlu olursunuz. Bana üç gün izin verirseniz, ben emaneti kardeşime teslim eder, gelirim. Bu üç gün için de yerime birini bulurum” dedi.

Hz. Ömer (ra) genç adama sordu:

“Bu topluluğa yabancı birisisin. Senin yerine bu cezayı çekmek için kim kalır ki?”

Sözün burasında genç adam, çevresindeki topluluğa dikkatlice bir göz attı ve birisini göstererek:

“Bu zat benim yerime kalır” dedi.

O zat dediği, Peygamber Efendimiz’in (asm.) yakın arkadaşlarından Amr ibn Âs’tan (ra.) (583-664) başkası değildi. Hz. Ömer (ra.) Amr ibn Âs’a (ra.) dönerek:

“Ey Amr, delikanlıyı duydun mu?” dedi.

O yüce sahabe:

“Evet, ben kefilim” dedi ve genç adam serbest bırakıldı.

Üçüncü gün geçti; verilen mühlet dolmak üzereydi. Fakat gençten henüz bir haber yoktu.

Medine’nin ileri gelenleri Hz. Ömer’e (ra.) çıkarak gencin gelmeyeceği, dolayısıyla Amr ibn Âs’a (ra.) verilecek idam cezası yerine maktûlün diyetini (öldürülenin can bedelini) vermeyi teklif ettiler. Fakat öldürülen adamın çocukları buna razı olmadılar ve:

“Babamızın kanı yerde kalsın istemiyoruz” dediler.

Hz. Ömer (ra.) kendinden beklenen cevabı verdi:

“Bu kefil babam olsa fark etmez. Cezayı aynen uygularım.”

Hz. Amr ibn Âs (ra) ise, tam bir teslimiyet içinde:

“Biz de sözümüzün arkasındayız” diyordu.

İnfaz saatine çok az bir zaman kala heyecan, üzüntü, tereddüt ve tedirginlik içindeki toplulukta bir dalgalanma oldu. Ve ardından insanların arasında o genç göründü. Hz Ömer (ra.) gence dedi ki:

“Delikanlı, gelmeyerek ölümden kurtulmak gibi bir fırsatın vardı. Neden geldin?”

Genç ağırbaşlı bir edayla başını kaldırdı ve günümüz insanının anlamakta zorlanacağı şu cevabı verdi:

“Ahde vefasızlık etti dedirtmemek için geldim” dedi.

“Sözünde durmadı” dedirtmemek için gelen gencin bu cevabından sonra, Hz. Ömer (ra.) bakışlarını bu defa Amr ibn Âs’a (ra.) çevirdi:

“Ey Amr, sen bu delikanlıyı tanımıyordun. Nasıl oldu da onun yerine kefil oldun?”

Amr ibn Âs (ra) da gayet soğukkanlı bir şekilde hiçbir zaman unutulmayacak şu cevabı verdi:

“O kadar insanın içinde bu genç beni seçti. Ben de müslümanlar arasında güven kalmadı dedirtmemek için kabul ettim” dedi.

Bu sözlerden sonra babaları ölen gençler söz aldı ve:

“Biz bu davadan vazgeçiyoruz” dediler.

Bu sözün üzerine Hz. Ömer (ra.):

“Ne oldu size? Az evvel ‘Babamızın kanı yerde kalmasın’ diyordunuz. Şimdi niye vazgeçiyorsunuz?” diye sordu.

Gençlerin cevabı da bu muhteşem tabloyu tamamlayan düşündürücü bir sözdü:

“müslümanlar arasında merhametli insan kalmadı dedirtmemek için.”

İşte size Hz. Peygamberin eğitim ve öğretiminden geçmiş bir asrın ve o asrın insanlarının yaşadıkları gerçek bir hayat sahnesi… Şimdi var mısınız ”vefa, insanlık ve merhamet hâlâ ölmemiş” dedirtecek bir hayat yaşamaya?