DÖRT MEŞHUR MEZHEP İMAMI

Hamd alemlerin Rabbi, Maliki olan hangimizin daha iyi amel işleyeceğini belirlemek için ölümü ve hayatı yaratan Allah (Celle Celaluhu)’a aittir. Salat ve selam önderimiz ve rehberimiz Hz. Muhammed (sav)’e onun ehli beytine, dinin yaşanması konusunda bizlere örneklik teşkil eden ashabına ve tüm Müminlerin üzerine olsun.

Bu yazımızda kendilerinden çokça bahsettiğimiz, ancak sadece isimlerini bilmekle yetindiğimiz ve en azından hayatları hakkında kısa bilgilere sahip olmamız gerektiğini düşündüğümüz dört meşhur mezhep imamı hakkında bilgi vereceğiz. (inşaAllah)

İmam Ebu Hanife (rh.a):

Asıl adı Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh’tır ancak İslam aleminde Ebu Hanife ve İmam-ı Azam (büyük imam) olarak tanınmıştır. Ebu Hanife lakabı hanife isminde bir kızı olduğu için değil Iraklılar arasında hanîfe denilen bir tür divit veya yazı hokkasını devamlı yanında taşıması veya hanîf kelimesinin sözlük anlamından hareketle haktan ve istikametten ayrılmayan bir kimse olması gibi sıfatlarından dolayı verilmiş bir lakaptır. 699 yılından kufe’de doğan Ebu Hanife birçok ırka mensubiyeti hakkında rivayetler mevcuttur. Bunların arasında fars, türk, babası fars annesi hint menşeili gibi ancak bu rivayetlerin çok olması babası Sabitin bu bölgelerde bir müddet ikamet ettikten sonra küfeye yerleşmesi etkili olmuştur. Ticaretle uğraşan varlıklı bir ailenin oğlu olan Ebu Hanife (r.h) bizzat kendisi de ticaretle uğraşmış ve ilim yolculuğunda ticaretini ortaklarıyla yürüterek maddi sıkıntılar yaşamamıştır. Zeki ve kabiliyetli bir genç olmasından dolayı hocaların dikkatini çekmesi ile yapılan nasihatler doğrultusunda ilim öğrenmeye başlamıştır. Hammad b. Süleyman’dan 18 yıl fıkıh dersleri alan Ebu Hanife’nin hocası İbrahim en- nehai ve Şa’bi’den onlarda Alkame b. Kays ve el- Esvet bin Yezid’den onlar ise Hz. Ali, Hz. Ömer, Hz. Abdullah b. Mes’ud (r.anhm) gibi sahabenin önde gelenlerinden ders almıştır. Bizzat kendiside Tabiinden birçok kimseyle görüşüp onları dinlemiştir. Ömrünün elli iki yılı Emevîler, on sekiz yılı Abbâsîler döneminde geçen Ebû Hanîfe, Emevî Halifesi Abdülmelik b. Mervân’dan (685-705) başlayarak son halife II. Mervân zamanına (744-750) kadar geçen bütün olaylara şahit olmuştur. Ebu Hanife bağdat’ta vefat etmiştir. Görüşlerini yazan ve uygulayan en meşhur öğrencileri İmam Ebu Yusuf ve İmam Ebu Muhammed’dir. Günümüzde Afganistan, Pakistan, Türkistan, Buhara, Semerkand gibi Orta Asya ülkelerinde Hanefîlik hakimdir. Bugün Türkiye ve Balkan Türkleri, Arnavutluk, Bosna-Hersek, Yunanistan, Bulgaristan ve Romanya Müslümanları genel olarak Hanefîdirler. Hicaz, Suriye Yemen’in, Aden bölgesindeki Müslümanların bir kısmı da Hanefidir.

İmam Ahmed B. Hanbel (rh.a):

Arap asıllı olup 780 yılında Bağdat’ta dünyaya gelen Ahmed b. Hanbel’in soyu Hz. Peygamber’in dedelerinden Nizâr’la birleşerek Hz. İsmâil’e kadar uzanır. Babasını erken yaşta kaybeden Ahmed b. Hanbel amcası himayesinde Bağdat’ta annesiyle birlikte hayata devam etmiştir. Geçimini babasından kalan atölyede sağlayan Ahmed b. Hanbel maddi açıdan sıkıntılar çekmiş ancak buna rağmen geçimini sağlamak için kendi çabasıyla gayret göstermiştir. Salih ve Abdullah adında iki oğlu bulunan Ahmed bin Hanbel çok sabırlı ve tahammüllü birisi olup, kuvvetli irade sahibi ve azimliydi. Nezîh, ihlaslı, afîf ve heybetli birisiydi. Bağdatlı âlimlerden bir müddet gramer ve fıkıh okuduktan sonra hadis öğrenmeye başladı (795). İlk hocalarından biri, kendisinden pek çok hadis yazdığı tanınmış muhaddis Hüşeym b. Beşîr olup diğer hocaları arasında Süfyân b. Uyeyne, Yahyâ b. Saîd el-Kattân, Abdurrahman b. Mehdî, İmam Şâfiî ve Abdürrezzâk b. Hemmâm gibi âlimler bulunmaktadır. En çok hadis yazdığı hocası Vekî‘b. Cerrâh’tır. İmam Şâfiî’den ise fıkıh ve usûl-i fıkıh öğrenmiştir. el-Müsned’deki rivayetlerine göre hocalarının sayısı 280 kadardır. Birini doğrudan, öbürünü başka bir râvi vasıtasıyla ondan iki hadis rivayet eden Buhârî’nin yanı sıra diğer tanınmış talebeleri arasında Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesâî, akranlarından Yahyâ b. Maîn ile Ali b. Medînî, Ebû Zür‘a er-Râzî, Ebû Hâtim er-Râzî, iki oğlu Sâlih ve Abdullah bulunmaktadır. İlim öğrenmek için birçok yolculuğa çıkan Ahmed b. Hanbel tavizsiz ve dik duruşlu mücadelesini sürdürerek tekrardan Bağdat’a dönmüş ve burada vefat etmiştir. Hanbelilik mezhebinin, Suudi Arabistan başta olmak üzere, Kuveyt, Bahreyn gibi körfez ülkelerinde ve yer yer Irak’ta mensupları bulunmaktadır.

İmam Şafii (rh.a):

767 yılında Gazze’de doğan Arap asıllı İmam Şafii’nin tam ismi; Ebu Abdullah Muhammed bin İdris eş-Şafîî el-Kuraşî’dir. Babası vefat edince annesi Fâtıma onu iki yaşında Mekke’ye götürdü. Mina yakınlarında Şi‘bülhayf mevkiinde mahrumiyet içinde büyüdü. Temel eğitimini güçlü hâfızası sayesinde bir tür belletmenlik yaparak ücret ödemeden sürdürdü. Yazı malzemesi ihtiyacını etraftan topladığı kemiklerden ve bir devlet dairesinin atık kâğıtlarından karşılıyordu. Yedi veya dokuz yaşlarında Kur’an’ı ezberledi; on üç yaşında iken Mescid-i Harâm’da Kur’an okutmaya başladı. Bir yandan İsmâil b. Kustantîn’den kıraat dersleri alırken diğer yandan ilim meclislerine katıldı. Birçok kimseden İlim tahsiline devam ettikten sonra tavsiyeler üzere İmam Malikin yanına giderek onun talebesi oldu. Yaptığı kuvvetli tahsil sonunda hadis, fıkıh, kelam ve Kur’an ilimlerinde imam mertebesine yükselmiştir. Edebiyat ve şiirde de hayli ilerlemiştir. Çöldeki haber, rivayet ve şiir­leri ezberlemiştir. Birçok eser ve öğrenci yetiştiren İmam Şafii (r.h) Mısırda vefat etmiştir. Hanefilikten sonra en yaygın olan Şafii mezhebi Malezya, Endonezya, Yemen ve Doğu Afrika’da yaygın olmakla birlikte, Mısır, Suriye başta olmak üzere bazı Arap ülkelerinde yer yer mevcuttur. Türkiye’de daha çok doğuda yaygın olan bu mezhep, Kafkaslar’da Çeçenler ve Avarlar arasında yaygındır

İmam Malik (rh.a):

712 yılında dünyaya gelip tam adı Ebu Abdullah Malik bin Enes bin Amir el Asbahî’dir, dört mezhep imamından ikincisi, Muvatta adlı ünlü hadis-fıkıh kitabının yazarıdır. Medine’de Arap asıllı bir ana-babadan doğdu. Dedeleri Yemen’den gelip Medine’ye yerleşmiş ve ilim ile meşgul bir ailedir. Önce Kur’an’ı hıfzetmiştir. İlim tahsili için her türlü gayreti göstermiştir. Çağındaki bütün bilginlerden faydalanmış ve ilim uğrunda hiçbir şeyini esirgememiştir. İmam Malik, hadis ve rivayet, fıkıh ve re’y ilimlerini tahsil etmiştir. Pekçok hocadan ders almıştır. Nafî, Abdurrahman bin Hürmüz, Muhammed bin Müslim bin Şihab ez-Zührî, Yahya bin Said, Rabiatu’r-Re’y bunlardandır. Abdul-lan bin Ömer’in azatlısı Nafi’den İbn Ömer’in rivayetlerini, sahabîlerin amellerini ve Hz. Ömer’in tatbikatını öğrenmiştir. Fıkıh ve hadis gibi, tefsir ilminde de derinleşmiştir. Ca’fer Sadık’tan ders almıştır. İmam Malik, tahsilim bitirip, Medine hukukunu kav­radıktan, liyakati konusunda içlerinde fıkıh ilmini öğrendiği yetmiş kadar büyük fukahanın şahitliğinden sonra fetva ver­meye ve öğretime başlamıştır. İlk zamanlar Mescid-i Nebi’de ders okutuyor, fetva veriyordu. Daha sonra rahatsızlığından dolayı evine taşındı, orada ders okutmaya ve fetva vermeye devam etti. Hac dışında Medine’den hiç ayrılmamıştır ve Medine’de vefat etmiştir. Öğrencileri verdiği dersleri yazarak İmam Malik’in görüşlerinin yayılmasını sağlamıştır. Öğrencileri arasında; Abdullah b. Vehb, Abdurrahman b. Kāsım, Ebû Muhammed İbn Abdülhakem gibi isimler vardır. Malikî mezhebi, Sicilya, Fas, Sudan’da yayılmış; Bağdat, Basra hatta Nişabur’a kadar uzanmıştır.

ELHAMDULİLLAHİRABBİLALEMİN