Hamd alemlerin Rabbi, Maliki olan hangimizin daha iyi amel i\u015fleyece\u011fini belirlemek i\u00e7in \u00f6l\u00fcm\u00fc ve hayat\u0131 yaratan Allah (cc)\u2019ya aittir. Salat ve selam \u00f6nderimiz ve rehberimiz Hz. Muhammed (sav)\u2019e onun ehli beytine, dinin ya\u015fanmas\u0131 konusunda bizlere \u00f6rneklik te\u015fkil eden ashab\u0131na ve t\u00fcm M\u00fcminlerin \u00fczerine olsun.<\/p>\n

Ge\u00e7en yaz\u0131m\u0131zda kitaplarda kar\u015f\u0131la\u015ft\u0131\u011f\u0131m\u0131z baz\u0131 terimleri aktarm\u0131\u015ft\u0131k. Bir k\u0131sm\u0131n\u0131 aktard\u0131k ancak kalan k\u0131sm\u0131n\u0131da in\u015faallah bu yaz\u0131m\u0131zda aktaraca\u011f\u0131z.<\/p>\n

Mutlak Laf\u0131z<\/strong><\/p>\n

Mutlak, belirsiz (gayr-i muayyen) bir varl\u0131\u011f\u0131 veya varl\u0131klar\u0131 g\u00f6steren ve herhangi bir s\u0131fatla kay\u0131tlanm\u0131\u015f olmayan l\u00e2fza denir13. \u00d6rne\u011fin, adam veya adamlar, kitap veya kitaplar, \u00f6\u011frenci veya \u00f6\u011frenciler, ku\u015f veya ku\u015flar dendi\u011finde a\u011f\u0131zdan \u00e7\u0131kanlar birer mutlak l\u00e2f\u0131zd\u0131r. \u00c7\u00fcnk\u00fc bunlar, belirsiz birer varl\u0131k (kitap, \u00f6\u011frenci, ku\u015f) veya varl\u0131klar\u0131 (kitaplar, \u00f6\u011frenciler, ku\u015flar) ifade ederler. Ayn\u0131 zamanda bu laf\u0131zlar herhangi bir s\u0131fatla takyid edilmi\u015f de\u011fildirler.<\/p>\n

H\u00fckm\u00fcne gelince, mutlak, itl\u00e2k\u0131 \u00fczere b\u0131rak\u0131l\u0131r; yani o haliyle amel edilir. Manas\u0131na del\u00e2leti ise kat’\u00eedir. \u00d6rne\u011fin; Kaza orucundan bahseden bir ayet-i kerimede; \u201cKim hasta olur veya yolculuk halinde bulunursa, tutamad\u0131\u011f\u0131 g\u00fcnler say\u0131s\u0131nca ba\u015fka g\u00fcnlerde kaza etsin\u201d buyrulur. Bu ayetteki \u2018Eyyaam\u2019 g\u00fcnler kelimesi mutlakt\u0131r. \u00c7\u00fcnk\u00fc ayette bu l\u00e2f\u0131z hakk\u0131nda “pe\u015f pe\u015fe” kayd\u0131 bulunmad\u0131\u011f\u0131 gibi, bu kelime ayn\u0131 konuyla ilgili ba\u015fka bir nassda da mukayyet olarak zikredilmemi\u015ftir ve kazaya kalan oru\u00e7lar\u0131n “pe\u015f pe\u015fe” tutulaca\u011f\u0131na dair bir delil bulunmamaktad\u0131r. Bu sebeple kelimenin mutlak haline g\u00f6re amel etmek gerekir.<\/p>\n

Mukayyed Laf\u0131z<\/strong><\/p>\n

Mukayyed, mutlak gibi, belirsiz (gayr-i muayyen) bir varl\u0131k veya varl\u0131klar\u0131 g\u00f6stermekle birlikte, kendisi herhangi bir s\u0131fatla kay\u0131tlanm\u0131\u015f bulunan l\u00e2f\u0131zd\u0131r. Ba\u015fka bir ifade ile mukayyed, \u201cilave (z\u00e2id) bir nitelikle mutlak\u0131n ifade etti\u011fi \u015feyi g\u00f6steren laf\u0131zd\u0131r\u201d. Daha \u00f6nce mutlak i\u00e7in verilen \u00f6rneklerdeki isimlere birtak\u0131m ekler getirildi\u011finde mukayyet hale d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcr: Ahlakl\u0131 adam\/lar; de\u011ferli kitap\/lar; \u00e7al\u0131\u015fkan \u00f6\u011frenci\/ler; evcil ku\u015f\/lar gibi.<\/p>\n

H\u00fckm\u00fcne gelince mukayyed, takyidi \u00fczere cari olup, kesin\/kat’\u00ee h\u00fck\u00fcm ifade eder.<\/p>\n

Emir<\/strong><\/p>\n

\u201cOtoriter bir \u015fekilde (g\u00fc\u00e7 ve kuvvete dayanarak) bir i\u015fin yap\u0131lmas\u0131n\u0131n istenmesi i\u00e7in belirlenmi\u015f lafza emir denir.\u2019<\/p>\n

Arap\u00e7ada emir s\u00eegas\u0131 bir\u00e7ok manalar i\u00e7in kullan\u0131l\u0131r. Bu manalar aras\u0131nda v\u00fcc\u00fbb(zorunluluk), nedb(yap\u0131lmas\u0131 iyi olan yani mendup), ib\u00e2he(yap\u0131lmas\u0131 veya yap\u0131lmamas\u0131 tercihe b\u0131rak\u0131lan mubah), ir\u015f\u00e2d, te’dip(uyar\u0131), tehd\u00eed, ta’ciz, dua, tesviye, ikram ve di\u011fer manalar vard\u0131r. Genel olarak ifade edersek; us\u00fbl \u00e2limlerinin \u00e7o\u011funlu\u011funa g\u00f6re emir lafz\u0131, ilke olarak emredilen \u015feyin (me’m\u00fbrun bih\u2019in) “v\u00fcc\u00fbb”una del\u00e2let eder. \u00d6zel bir karine bulunmad\u0131k\u00e7a, emrin v\u00fccuptan ba\u015fka bir manada anla\u015f\u0131l\u0131p yorumlanmas\u0131 do\u011fru olmaz. Fakat lafz\u0131n v\u00fccup d\u0131\u015f\u0131nda ba\u015fka bir manada kullan\u0131lm\u0131\u015f oldu\u011funa dair bir karine olursa, emir, karinenin g\u00f6sterdi\u011fi manaya g\u00f6re yorumlan\u0131r.<\/p>\n

\u00a0<\/u><\/p>\n

Emrin Derhal veya \u0130leride Yapmaya Del\u00e2leti Konusu<\/u><\/p>\n

Usulc\u00fclere g\u00f6re emir ya vakit ile kay\u0131tl\u0131 ya da vakit ile kay\u0131ts\u0131z olarak gelir. Vakitle kay\u0131tl\u0131 olan emir ya geni\u015f bir vakit ile kay\u0131tl\u0131d\u0131r, ya da dar bir vakit ile kay\u0131tl\u0131d\u0131r. Geni\u015f vakit ile kay\u0131tl\u0131 emrin yerine getirilmesi vaktin sonuna kadar te’h\u00eer edilebilir. Yani bu t\u00fcr bir vacibin (veya farz\u0131n) eda edilmesi, vaktin sonuna kadar ertelenebilir. Dar vakitle kay\u0131tl\u0131 emrin yerine getirilmesi ertelenemez. Fakat emredilen -keff\u00e2retler gibi- belli bir vakit ile kay\u0131tl\u0131 olmayan emir, gelecekte sadece fiilin talebi i\u00e7indir; ertelenebilir. Yani emredilen \u015fey derhal yap\u0131labilece\u011fi gibi, te’h\u00eer edilip daha sonra da yap\u0131labilir.<\/p>\n

Nehiy<\/strong><\/p>\n

Buyurucu bir tarzda (g\u00fc\u00e7 ve kuvvete dayanarak) bir i\u015ften ka\u00e7\u0131nmay\u0131 istemek \u00fczere belirlenen lafza nehiy denir.<\/p>\n

\u0100mm Laf\u0131z<\/strong><\/p>\n

S\u00f6zl\u00fckte \u201ckapsayan, s\u00e2mil olan, genel\u201d gibi anlamlara gelen \u00e2mm terimi usulde \u201ctek vaz’ ile bir mana ifade etmek \u00fczere konmu\u015f bulunan ve belirli bir miktarla s\u0131n\u0131rl\u0131 olmaks\u0131z\u0131n manas\u0131n\u0131n kapsam\u0131na giren b\u00fct\u00fcn fertleri i\u00e7ine alan s\u00f6z\u201d \u015feklinde tan\u0131mlan\u0131r.<\/p>\n

Hanefilere g\u00f6re \u00e2mm da h\u00e2ss laf\u0131z gibi kat’iyyet\/kesinlik ifade eder. Dolay\u0131s\u0131yla \u00e2mm lafz\u0131n h\u00fckm\u00fc, tahsis olunmad\u0131k\u00e7a, del\u00e2let etti\u011fi fertlerin t\u00fcm\u00fc hakk\u0131nda birden sabit olur. Y\u00e2ni \u00e2mm laf\u0131zla bunlar\u0131n t\u00fcm\u00fc murad edilmi\u015f olur. \u015eafi\u00ee, Malik\u00ee ve Hanbel\u00ee\u2019lere g\u00f6re amm laf\u0131z, tahsisden \u00f6nce de sonra da i\u00e7ine ald\u0131\u011f\u0131 fertlerin tamam\u0131na kat\u2019\u00ee de\u011fil zann\u00ee \u015fekilde delalet eder.<\/p>\n

Tahsis<\/strong><\/p>\n

Tahsis s\u00f6zl\u00fckte belirlemek ve \u00f6zg\u00fclemek \u015feklinde tan\u0131mlan\u0131r. Bir f\u0131k\u0131h usul\u00fc terimi olarak ise amm bir lafz\u0131n anlam\u0131n\u0131n kapsam\u0131na giren unsurlardan sadece bir k\u0131sm\u0131n\u0131 ifade etmek \u00fczere s\u0131n\u0131rland\u0131r\u0131lmas\u0131 olarak tan\u0131mlan\u0131r.<\/p>\n

Tan\u0131mdan anla\u015f\u0131laca\u011f\u0131 \u00fczere tahsis konusu amm ve hass laf\u0131zlar\u0131n mahiyetiyle do\u011frudan ili\u015fkilidir. O nedenle yukar\u0131da i\u015flenen amm ve hass laf\u0131zlar\u0131n tan\u0131m\u0131n\u0131n hat\u0131rlanmas\u0131 tahsis konusunun kavranmas\u0131 i\u00e7in anahtar i\u015flevi g\u00f6recektir. Amm laf\u0131z tek bir mana ile \u00fczere kapsad\u0131\u011f\u0131 unsurlar\u0131n tamam\u0131n\u0131 i\u00e7eren genel lafza denir. Hass laf\u0131z ise bir tek veya s\u0131n\u0131rl\u0131 say\u0131da varl\u0131\u011f\u0131 ifade etmek i\u00e7in konulmu\u015f, kapsam\u0131 belirli olan laf\u0131zd\u0131r. Tahsis i\u015fleminde ise esas\u0131nda amm olan lafz\u0131n t\u00fcm fertlerine delalet etmesi gerekirken bir delil veya karine ile sadece bunlar\u0131n bir k\u0131sm\u0131na delalet etti\u011fi, \u015fari\u2019in de her ne kadar genel ifade kullanm\u0131\u015f olsa da bu daralt\u0131lm\u0131\u015f manay\u0131 kastetti\u011fi iddia edilmektedir. \u00d6rne\u011fin O her \u015feyi yaratt\u0131\u201d \u00e2yetindeki (el-En\u2018\u00e2m 6\/101) \u201cher \u015fey\u201d tabirinin umumi ifadesi Allah\u2019\u0131n z\u00e2t ve s\u0131fatlar\u0131n\u0131 da i\u00e7ermekle birlikte O\u2019nun z\u00e2t ve s\u0131fatlar\u0131n\u0131n yarat\u0131lmas\u0131 aklen m\u00fcmk\u00fcn de\u011fildir. Bu durumda s\u00f6z konusu \u00e2yet, \u201cAllah -kendi z\u00e2t ve s\u0131fatlar\u0131 d\u0131\u015f\u0131nda- her \u015feyin yarat\u0131c\u0131s\u0131d\u0131r\u201d \u015feklinde tahsis edilir. \u0130\u015fte bu s\u0131n\u0131rland\u0131rmay\u0131 gerekli k\u0131lan delile amm\u0131n kapsam\u0131n\u0131 s\u0131n\u0131rland\u0131ran delil anlam\u0131nda \u2018muhass\u0131s\u2019 ad\u0131 verilir.<\/p>\n

ELHAMDUL\u0130LLAH\u0130RABB\u0130LALEM\u0130N<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Hamd alemlerin Rabbi, Maliki olan hangimizin daha iyi amel i\u015fleyece\u011fini belirlemek i\u00e7in \u00f6l\u00fcm\u00fc ve hayat\u0131 yaratan Allah (cc)\u2019ya aittir. Salat ve selam \u00f6nderimiz ve rehberimiz Hz. Muhammed (sav)\u2019e onun ehli beytine, dinin ya\u015fanmas\u0131 konusunda bizlere \u00f6rneklik te\u015fkil eden ashab\u0131na ve t\u00fcm M\u00fcminlerin \u00fczerine olsun. Ge\u00e7en yaz\u0131m\u0131zda kitaplarda kar\u015f\u0131la\u015ft\u0131\u011f\u0131m\u0131z baz\u0131 terimleri aktarm\u0131\u015ft\u0131k. Bir k\u0131sm\u0131n\u0131 aktard\u0131k ancak […]<\/p>\n","protected":false},"author":16,"featured_media":24401,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[1,251],"tags":[],"yoast_head":"\n