KUR’AN’IN METİNLEŞTİRİLMESİ

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd alemlerin Rabbi, Maliki, ölümü ve hayatı biz kullarının hangisinin daha iyi amel işleyeceğini belirlemek için yaratan, bizlere çeşitli ibretler ve öğütler ile yolunu gösteren Allah (cc)’a aittir.

Salat ve selam rehberimiz ve önderimiz, alemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed (sav)’e onun ehli beytine, dinin yaşanması konusunda bizlere örneklik teşkil eden Ashabına(ra), bugüne kadar yaşamış ve bugün yaşamakta olan tüm Müslümanların üzerine olsun.

İnsanlığa hidayet kaynağı olarak gönderilen Kur’an gerek vasıtalı bir şekilde gerekse vasıtasız olarak Rasulullah (sav)’e ulaştırılmıştır. İlk defa Ramazan ayının kadir gecesinde Hira mağarasında inmeye başlayan Kur’an, Rasulullah’ın vefatına kadar tedricen 23 sene içerisinde indirilmiştir.

Bilindiği gibi Rasulullah (sav)’ın asli görevi Allah (cc)’dan aldığı emir ve yasakları insanlara ulaştırmak ve onları tevhit dinine davet etmektir. Bu görev yalnız yaşadığı çağı değil bilakis kendisinden sonraki tüm çağları bağlayan bir görev olduğu için Kur’an’ın muhafazası Rasulullah’ın aldığı tedbirler ile meydana getirilmekteydi.

Rasulullah (sav) ashabını Kur’an okumaya ve ezberlemeye teşvik ettiği gibi aynı zamanda onun yazılmasını da emretmekteydi. Nitekim sahih rivayetlere göre Rasulullah (sav)’e bir ayet indirildiği vakit tayin ettiği vahiy katiplerinden birini çağırttırarak ‘Bu ayetleri (yazıp) falan ayetleri içine alan sureye koy’[1] buyurarak emir vermekteydi. Yine her ne kadar belli şartlar doğrultusunda söylemiş olsa bile Rasulullah’ın ‘Benden Kur’an dışında bir şey yazmayınız’ sözü de bu Kur’an’ın o dönemde de yazıldığına bir delildir. Daha birçok delil olmakla birlikte naklettiklerimizde gösteriyor ki İlahi vahiy, ezberleme ve okumanın yanında yazıyla da tespit edilmiştir. Zaten Kur’an’ın tedricen yani parça parça indirilmesinde ki bir hikmet de Kur’an metninin ezberlenmesini kolaylaştırmaktır. Nitekim Allah(cc) şöyle buyurmuştur;

“Biz onu, Kur’an olarak, insanlara dura dura okuyasın diye (ayet ayet, sure sure) ayırdık ve peyderpey indirdik.’(İsra-106)

Rasulullah (sav)’ın bizzat tayin ettiği vahiy katipleri vardır. Mekke de ilk vahit kâtibi Abdullah b. Sa’d b. Ebi serh’tir. Medine’deki ilk vahiy kâtibi ise Ubeyy b. Ka’b olduğu nakledilmektedir. Ubeyy b. Ka’b olmadığı zamanlarda ise Zeyd b. Sabittir. Zeyd b. Sabit’in bildirdiğine göre;

‘Rasulullah (sav) bana vahiy yazdırıyor ve bitirince de yazdığım vahyi okutturuyordu. Eğer herhangi bir yanlış veya noksan bulursa, bunu hemen düzelttiriyordu. Ben de ancak ondan sonra kalkıp söz konusu vahyi insanlara bildiriyordum.’[2]

Rasulullah(sav) gelen vahyi öncelikle hurma dalları, ince taşlar, tahta tablet ve ince deri gibi malzemelerin üzerine yazdırıyor tamamlanınca da münasip sahifelere geçirtiyordu. Daha Rasulullah (sav)’in yaşadığı dönemde de Kur’an nüshaları çoğaltılmakta ve isteyen Müslümanlara verilmekteydi.

Rasulullah (sav)’İn vefatından sonra vahiy kesilmiş ve insanlık için hidayet kaynağı olan din tamama erdirilmiştir. Rasulullah’ın yaşadığı dönemde Kur’an’ın Mushaf haline getirilmemesini alimler şu gerekçelere bağlamaktadır;

• Rasulullah’ın yaşaması ve ashabının içerisinde olması
• Rasulullah’ın vefatı ile son ayet arasında kısa bir süre olması
• Kur’an’ın tedricen yani parça parça inmesi
• Kur’an’ın inmeye devam ettiği için nesh meselesinin gündeme gelebilme sebebi.

Bu sebeplerden dolayı Kur’an Rasulullah (sav) zamanında cilt haline getirilmemiş aksine parça parça farklı yazı kaynakları ile toparlanmıştır. Ancak Rasulullah’ın vefatından sonra şu gerekçeler nedeni ile Kur’an’ın Mushaf haline getirilme ihtiyacı gündeme gelmiştir;

• Rasulullah’ın vefat etmesi ve vahyin tamamlanması
• Parça parça bulunan Mushaflarda hataların olabilme ve zamanla kaybolma ihtimali
• Ebu bekr döneminde yapılan Yemâme savaşında pek çok hafız sahabenin vefat etmesi.

İşte bu gibi sebepler de Kur’an’ın bir araya getirilme ihtiyacını gündeme getirmiştir. Hz. Ömer (ra) bu durumları göz önüne alarak Hz. Ebu Bekr (ra)’a Kur’an’ın derlenmesini ve Mushaf haline getirilmesini teklif etmiştir. Ancak Hz. Ebu Bekr (ra) Rasulullah’ın daha önce böyle bir şey yapmamış olması ve Müslümanların Kur’an’ı ezberlemekte gevşeklik gösterebileceği korkusu Hz. Ebu Bekr (ra)’a bu teklifi kabul etmede endişe duymasına sebep olmuştur. Ancak bunlara rağmen Hz. Ömer (ra)’in teklifini kabul etmiş ve bu görevi vahiy kâtibi olan Zeyd B. Sabit (ra)’a vermiştir.

Zeyd b. Sabit (ra) bu görevi alırken tedirgin olmuştur. Ancak Hz. Ömer (ra)’ın ona gerekçelerini söylemesi ve ısrarı üzerine kabul etmiştir. Bu görevi yapacak kişi olarak Zeyd b. Sabit (ra) seçilmesinde ki sebep onun uzun süre vahiy katipliği yapması, Rasulullah (sav) zamanındayken Kur’an’ın tamamını okuyup ezberlemiş olması, Rasulullah’ın ondan övgüyle bahsetmesi, son arza meclisinde bulunmasıdır.

Zeyd b. Sabit gelen sahabelerden iki şahit istemiş ve iki şahit ile delil sunmayan kimselerin rivayetlerini derleme içerisine almamışlardır.

Derlenen Mushaf’ın özellikleri şu şekildedir;

• Derleme işi, en sağlam ilmi usullerle gerçekleştirilmiştir.
• Tilaveti mensuh olan ayetler Kur’an metnine alınmamıştır.
• Nakledilen ayetlerin tevatür derecesinde olduğuna ümmet icma etmiştir.
• ‘Mushaf’ ismini İbn. Mesut koymuştur.

Derlenen bu Mushaf sahabe tarafından da onaylanmış ve resmi bir statü kazanarak halifeye teslim edilmiştir.

Her ne kadar yazı ile aktarırken kolay gibi gözükse de bu ağır işin altından kalkan sahabe (ra) pek çok sıkıntı çekmiştir. Onlar gelecek ümmet için kolaylık olsun diye Kur’an’ı bizlere derlemiş ve korumuştur.

Allah(cc) onlardan razı olsun ve bizlere Kur’an ile amel etmeyi nasip etsin.

ELHAMDULİLLAHİRABBİLALEMİN

[1] Ahmed b. Hanbel, el- Müsned, 1, 57.

[2] El- Heysemi, Nuruddin, Mecmeu’z-zevaid