ESBÂB-ı NÜZÛL

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd alemlerin Rabbi, Maliki, ölümü ve hayatı biz kullarının hangisinin daha iyi amel işleyeceğini belirlemek için yaratan, bizlere çeşitli ibretler ve öğütler ile yolunu gösteren Allah (cc)’a aittir.

Salat ve selam rehberimiz ve önderimiz, alemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed (sav)’e onun ehli beytine, dinin yaşanması konusunda bizlere örneklik teşkil eden Ashabına(ra), bugüne kadar yaşamış ve yaşamakta olan tüm Müslümanların üzerine olsun.

Kur’an ayetleri genel olarak belli bir sebebe bağlı olmayarak doğrudan bir hükmü belirtmek için indirilenler ve belli bir sebep doğrultusunda yani gelişen olaylara bağlı olarak indirilen ayetler olarak iki kısma ayrılır. Bizim bu yazımızda daha çok üzerinde duracağımız kısım ise belli bir sebep doğrultusunda indirilen ve Kur’an’da 600 civarı ayeti bağlayan Esbabu’n-nuzul konusudur. Nitekim Tefsir usulünde mevcut olan bu konunun başlığını incelediğimizde; ‘Esbab’ sebep kelimesinin çoğulu, ‘Nuzul’ ise indirmek demektir. Kısaca başlıktan da anlaşılacağı üzere ayetlerin iniş sebeplerini inceleyen bir konudur.

Esbabu’n-nuzul konusu ayetlerin anlaşılması ve yorumlanması bakımından oldukça önemli bir konudur. Genellikle sahabenin Rasulullah (sav)’e bir soru sorması, birtakım özel durumlar veyahut meydana gelen bir olayı, hadiseyi açıklamak için indirilen ayetler, sahabe tarafından kolayca anlaşılıyordu. Nitekim alimler sebebi nüzul hakkında oldukça önemli noktalara da işaret etmiştir. Onlar sebebi nüzulün Kur’an’ın anlaşılmasında adeta bir anahtar konumunda olduğunu, bu anahtarı kullanmayanların ise yanlış kapıları açabileceğini belirtmişlerdir. Bu konuda bir rivayeti nakledecek olursak; ‘Muhammed b. Sirin’ den rivayet edildiğine göre “Kur’an’dan bir ayeti Ubeyde b. Es- Selmani’den sordum. Bana Allahtan sakın Kur’an’ın ne şey üzere nazil olduğunu bilenlere git dedi.”[1]Örnek olması için naklettiğimiz bu rivayetten de anlaşılacağı üzere alimlerin bu konuda ki hassasiyeti malumdur. Ancak kendini bilmez cahil insanlar ise yeni şeyler icat ederek, ayetlere farklı yönlerden yaklaşarak sanki o günkü toplumdan ve şartlardan daha iyi anlayabileceklerini düşünmektedirler.

Bu konuda kendimize çıkaracağımız en güzel pay ise sebepler doğrultusunda indirilen veyahut bir hükmü belirtmek için indirilen ayetleri muteber tefsir kaynaklarından okumamız, varsa sebebi nüzulünü ayetle bağdaştırmamız gerekmektedir.

Sebebi nüzulün bilinmesinde ki yararlara kısaca bakacak olursak;

• Sadece tarihi yönden değil bilakis Kur’an’da emredilen şeylerin hikmetlerini anlamada da faydası vardır.
• Ayetlerde kastedilen mana kolaylıkla anlaşılır. Buna bir örnek verecek olursak; ‘Şarabın haram olduğunu bildiren ayet nazil olduğu zaman sahabe, Rasulullah (sav)’e daha önceleri şarap içmiş ve ölmüş kimselerin durumunu sordular. Bunun üzerine Allah(cc) “İman edip, güzel amel işleyenlere, tattıklarından dolayı hiçbir suç yoktur” (Maide/90) ayeti nazil olmuştur. Rivayet edildiğine göre Kudame b. Maz’un ve Amr b. Ma’dikerip yukarıdaki ayete dayanarak şarabın mubah olduğunu söylemeye kalkışmışlardı.[2] Onların bu hataya düşmelerinin nedeni ise ayetin nüzul sebebini bilmemeleridir.

• Nüzul sebebi, ayetin ihtiva ettiği hükmü tahsis eder. Örnek verecek olursak mücadele süresinin baş kısmındaki zıhar ayetleri Evs b. Es-Samit’in eşi havle’ye zıhar yapması üzerine nazil olmuştur. Bu hükümler her ne kadar bu iki şahsı ilgilendiren mesele olsa da eğer sebebi nüzul bilinmeseydi ayetin hikmeti ve hükmü anlaşılmayacak ve kıyas yapılamayacaktı.
• Esbabı nüzul, müphem ayetlerin anlaşılmasını kolaylaştıracaktır.
• Ayet ve sureler arasında münasebet kurmayı kolaylaştıracaktır.
• Son olarak sebebi nüzulü bilmek işiten kimse için vahyi tespit, anlayış ve hıfzına kolaylık sağlar.

Sebebi nüzulün makbul sayılması için adalet ve zabt sıfatına sahip kimselerin yine aynı kimselere rivayet etmesi ve tıpkı sahih hadis gibi sahabe veyahut Rasulullah (sav)’a ulaşması gerekmekte aynı zamanda sebebi nüzul ile ayet arasında münasebetin bulunması gerekmektedir. Nüzulün tercihi konusunda daha da ayrıntı olmasına rağmen bu kadar bilgi bizler için yeterli.

Birde tefsir okumamızı ve esbabı nüzulü ayırmamızı kolaylaştıracak küçük bir ayrıntı verecek olursak; bu konuda konuya has tabirler kullanılmaktadır. Örneğin: ‘Ayetin nüzul sebebi şudur, bunu üzerine Allah şu ayeti indirdi veya bu hadise üzerine şu ayet nazil oldu.’ Gibi kesinlik arz eden tabirler kullanılmıştır. Çünkü bu tarz kesinlik bildirmeyen tabirler sebebi nüzul olabileceği gibi başka bir mesele ile bağdaştırmak içinde kullanılmış olabilir.

Tanımda da söylediğimiz gibi vuku bulan bir olay, birtakım özel durumlar veyahut Rasulullah (sav)’e sorulan sorular üzerine indirilen ayetler sebebi nüzulü olan ayetlerdir. Örnekle açıklayacak olursak vuku bulan hadiseye örnek olarak yukarıda verdiğimiz şarap meselesini söyleyebiliriz. Sorulan soru üzerine inen ayetlere örnek ise;

‘Hz. Ömer bir defasında: ‘Ey Allah’ın Resulü evinize çeşitli insanlar girip çıkıyor, sizin o temiz eşlerinizi görüyorlar. Emir buyurursanız da onlar örtünseler’ demiştim. Bunun üzerine de “Peygamberin hanımlarından bir şey istediğiniz zaman perde arkasından isteyin. Bu hem sizin kalpleriniz hem de onların kalpleri için daha temiz bir davranıştır.” Ayeti indirildi.[3]

Görüldüğü gibi sebebi nüzul meselesi Kur’an’ın anlaşılması için önemli bir konudur. Zaten her ne kadar Kur’an’ı anlamak için o günkü toplumu ve yapısını da bilmemiz gerekiyor diyorsak bazı ayetleri anlamak içinde sebebi nüzulünü bilmemiz gerekmektedir. Zaten Kur’an Allah(cc) tarafından toplumun ahlak ve ihtiyaçlarını gidermek, onlara doğru yolu göstermek için bir hidayet kaynağı olarak indirilmiştir.

Son olarak Tevbe süresi 31. Ayeti önce mealinden okuyup anlamaya daha sonra ise tefsirlerden okuyarak sebebi nüzulü ile birlikte anlamaya çalışırsak sebebi nüzulün önemini ve konuyu daha iyi anlayabiliriz. (İnşallah)

ELHAMDULİLLAHİRABBİLALEMİN

[1] Tabakatu b. Sa’d cilt:6 Sf:63

[2] El-İTKAN, 1/29, El- İsabe, 3/457

[3] El-Buhari, et-Tefsir, süre,2