Latif: kökünden türemiş, feilun vezninden gelen ism-i fail manasında bir sıfattır. Lugatta: zarif, kibar, nazik, ince, şeffaf, merhametle davranmak ve şefkatli yaklaşmak ve de iyilik yapmak gibi manalara gelir.

Yüce Allah’ın sıfatı olarak el-Latif; mahlukatına rıfk ile yaklaşan, yumuşaklıkla muamele eden, merhametli, insanlara bilmedikleri ve ummadıkları yerlerden ihsanda bulunan, hak ettiklerinden fazlasını veren, kulları gücünün üstünde sorumlu tutmayan, itaat eden kulları öven, dünyada isyan etiklerinde dahi rızkını kesmeyen, bütün sırları ve incelikleri bilen, her şeyin detaylarından haberdar olan, gözle görülmeyen ve işleri hasas bir şekilde düzenleyen demektir.

Allah (c.c) ilmiyle kullarının hallerini bilir, onlara lütuf ve ihsanda bulunur ve onları liyakatına göre yönetir. El-Latif ism-i Kur’an-ı Kerimde yedi yerde geçmektedir. Bunlardan üç tanesini okuyalım.

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ

Görmedin mi, Allah, gökten yağmur indirdi de bu sayede yeryüzü yeşeriyor. Gerçekten Allah çok lütufkardır. (her şeyden) haberdardır.( Hacc Suresi: 63)

Yüce Allah, yerde ve gökte bulunan her şeyden haberdar bütün incelikleri bilen ve bütün kullarına merhamet eden, merhamet ve şefkatle nimet veren Latif ism-i şerifi ile tecelli edendir.

أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ

O, yarattığını bilmez mi? O, Latif’tir; Habir’dir. (Mülk Suresi: 14)

“O, latiftir, her şeyden haberdardır” ayet-i kerimesinde islam uleması, “latifin ne demek olduğu hususunda iki görüş ortaya koymuşlardır. Bunlardan birinci “Bununla, alim bilen” manasının kastedildiğini söylerlerken, diğer bazıları, “Hayır, bununla, Allah, kendisinde, fiillerin pek çoğunun nasıl yapıldığı saklı ve kapalı olan latif, göze görünmez fiillerin faili olduğunu ve neyi ifade ettiğini söylemişlerdir. İşte bundan dolayı, Cenab-ı Hakk’ın kulları için ve onlar hakkındaki tedbirinin incelikleri kastedilerek, “Allah’ın kullarına olan lütfü, çok hayretengizdir.” demişlerdir. Bu ikinci izah, doğruya daha yakındır; aksi halde, Latif sıfatından sonra el-Habir kelimesinin yer alması, (haşa faydasız) bir tekrar olmuş olur.

Zerresinden kürresine kadar her şeyi yaratan şüpesiz ki Allah ( c.c) her şeyin hallerini bilip bütün inceliklerine vakıf olan şüpesiz ki latif olan Allah (c.c)’dır.

يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِن تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَكُن فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ

Ey oğlum, (yaptığın iş) gerçekten bir hardal tanesi ağırlığında olsa da, (bu,) ister bir kaya parçasından ya da göklerde veya yer(in derinliklerinde) de bulunsa bile, Allah onu getirir (açığa çıkarır). Şüphesiz Allah, latif olandır, (her şeyden) haberdardır.”( Lokman Suresi: 16)

İnsanın mefhum kapasitesi, Allah’ın bilgisinin rahatça izlediği bu hardal tanesinin misalinin anlatmak istediği hakikat o geniş derin gizlenme yerlerinde, kalbi huşu içinde, erişilmezlerin gizliliklerini haber alan, latif olan Allah’a dönünceye kadar kavuşmaya çalışıyor. Sonuçta bu inanç yöntemi sayesinde Kur’an’nın vurgulamak istediği latif mana kalbe yerleşmesini istediği hakiki yerine yerleşiyor.

Burdaki mesele Hz. Lokman’ın oğluna öğüt verirken söylediklerinin aktarımında ilerlerken, bir de bakıyoruz şirksiz bir şekilde Allah’a imanın yaşanacağı konusunda aklın kuşku duymadığı ahirete kesin inanç ve hardal tanesi ağırlığında da olsa hiçbir şeyi gözden kaçırılmadan hesaplanıp verilecek, ahiretteki karşılığın adilliğine güvenin insanın iç  dünyasında yer etmesinin ardından, ara ara inancın gerektirdiği adımları da atmaktadır.

El-Latif ismi gizlilikleri bilen, O’na örtülü, kapalı hiçbir şey olmayan, alem-i şuhudu ve gaybı bilen gibi manaları da içeren Yüce Allah’ın esma-ül hüsnasından biridir. Kullarına ilim öğretmek ve ilham etmekte Yüce Allah’ın lütfu iledir. Bütün sırları ve keyfiyetlerini kullar tarafından idrak edilemeyeni, kulların bilmesi mümkün olmayan incelikleri hakkıyla bilen Allah (c.c)’dır.

Ehl-i Sünnet uleması Yüce Allah’ın Latif ismi şerifinin manasını şu 22 maddede özetlemişlerdir.

Kurtubi der ki: “İslam alimleri Latifi birçok değişik anlam ve ifadelerle tanımlamışlardır. Yirmi ikiye kadar çıkan bu tanımları şöyle sıralayabiliriz:

1- İbn Abbas “Allah, kullarına karşı lütuf sahibi olandır.” ayetini, “Onlara hoş ve güzel davranandır” şeklinde açıklamıştır.

2- Onlara iyilik edendir.

3- İyi kimseye de kötü kimseye de iyilik yapandır. İsyanları nedeniyle onları açlıktan öldürmez.

4- Kullarına yumuşak davranandır.

5-Huzuruna çıkışta ve hesaba çekilişte onlara yumuşak davranandır.

6- Rızık vermede kullarına iki yönde iyilik yapandır. Birincisi; onları güzel şeylerle rızıklandırması; ikincisi ise, rızklarını bir defada kendilerine vermeyip israf etmelerine ve savurganlık yapmalarına mani olmasıdır.

7- Kendisini tanımalarını sağlamakla veli kullarına; inkarları nedeniyle hemen cezalandırmamakla da düşmanlarına pek lütufkardır. 8- İnsanlardan ümidini kesip kendisine sığınan, yönelen ve dayanan kullarına lütuflarda bulunan, onları kabul eden ve onlara yönelendir.

9- İnsanlar arasında kullarının iyiliklerini yayan, kötülüklerini örtendir.

10- Azı kabul edip çoğu verendir.

11- Dünyada rızkını keserek kimseden öç almayan, ahirette de kimsenin merhametinden ümit kesmediğidir.

12- Adaletinden korkulan ve iyilikleri (ihsanı) umulandır.

13- Kuluna çalışmasından daha fazlasını veren ve ona gücünden fazlasını yüklemeyendir. Allah şöyle buyurmuştur: “Nimetlerini açık ve gizli olarak size bolca ihsan etti.”, “Allah ( ağır yükleri) sizden hafifletmek ister.”

14- Kendisine isyan edeni cezalandırmakta acele etmeyen, umut edenin de umudunu boşa çıkarmayandır.

15- Dinine hizmet edene yardım eden ve çokça övendir.

16- İsteyeni geri çevirmeyen, ümit edeni ümitsiz kılmayandır.

1 7- Hataları affedendir.

18- Kendi nefsine acımayana acıyandır.

19- Ariflerin müşahede ettikleri sırlarla etrafı aydınlatan, dosdoğru yolu onların metodu yapan ve bardaktan boşanırcasına gökyüzünden yağmur yağdırandır.

20- Hayal ile kendisine ulaşılamayandır. (Hayal edilemeyendir.)

21- Fiillerin en gizli inceliklerini bilendir. Anne karnında cenini yaratması, fışkı ile kan arasından göğüslerden halis süt çıkarması gibi.

22- Her zorluğu kolaylaştıran ve her kırığı onarıp iyileştirendir.( Kurtubi, el-Esna fi şerhi es mai ‘I-Ilahi “l-hüsna, 1/333-336)

Latif isminin mana itibarıyla cüz’ü kulda bulunsa da bütün mahiyetiyle Allah (c.c)’a ait bir sıfattır. Yüce Allah’ın Latif isiminin keyfiyetini de kulların bilmesi mümkün değildir.